Η σημερινή επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν ήταν τυχαία, καθώς η 24η Φεβρουαρίου είναι επετειακή μέρα για μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Κόκκινου Στρατού κατά του Τρίτου Ράιχ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πριν από 80 χρόνια, στις 24 Φεβρουαρίου 1942, στην περιοχή του χωριού Ζαλούτσιε κοντά στην πόλη Ντεμιάνσκ, στο πίσω μέρος των γερμανικών στρατευμάτων, η περικύκλωση έκλεισε. Περίπου 100 χιλιάδες στρατιώτες και αξιωματικοί της Βέρμαχτ, συμπεριλαμβανομένης της μεραρχίας SS “Τότενκοπφ”, βρίσκονταν στον κλοιό. Για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτό ήταν ένα άνευ προηγουμένου γεγονός: ποτέ πριν από εκείνη τη στιγμή δεν είχε περικυκλωθεί μια τόσο μεγάλη ομάδα γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στερούμενη της χερσαίας επικοινωνίας με τις κύριες δυνάμεις.
Στα επόμενα χρόνια θα πέσουν στα «καζάνια» και μεγαλύτερες δυνάμεις της Βέρμαχτ. Ωστόσο, μέχρι τις 24 Φεβρουαρίου 1942, περικυκλωμένα ήταν τότε μεμονωμένα συντάγματα ή τμήματα του εχθρού. Το φωτοστέφανο του αήττητου των γερμανικών στρατευμάτων άρχισε να ξεθωριάζει με μεγαλύτερη δύναμη.
Ο δρόμος προς τη σύνδεση των μονάδων του Κόκκινου Στρατού στο Ζαλούτσιε ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1941, όταν η οδηγία του Αρχηγείου της Ανώτατης Διοίκησης Νο. 005868 διέταξε το Βορειοδυτικό Μέτωπο να χτυπήσει στο πλευρό και στο πίσω μέρος ολόκληρης της Ομάδας Στρατού Βορρά . Από πολλές απόψεις, ένας τέτοιος φιλόδοξος σχεδιασμός από την πλευρά της Σοβιετικής Ανώτατης Διοίκησης εξηγήθηκε από τη «ζάλη από τις επιτυχίες» της αντεπίθεσης κοντά στη Μόσχα. Θεωρήθηκε ότι η εισαγωγή των νεοσύστατων τμημάτων θα ήταν σε θέση να προκαλέσει μια μεγάλη ήττα στον εχθρό και να γυρίσει γρήγορα την έκβαση του πολέμου. Τα μέτωπα του Λένινγκραντ, του Βόλχοφ και του Βορειοδυτικού μετώπου, είχαν επιφορτιστεί να νικήσουν ολόκληρη την Ομάδα Στρατιών Βορρά.
Το τμήμα του μετώπου κοντά στο Demyansk κατείχε ιδιαίτερη θέση στον σοβιετικό στρατιωτικό σχεδιασμό, καθώς ήταν το αδύναμο σημείο του εχθρού μεταξύ δύο επιχειρησιακών κατευθύνσεων. Η επίθεση της Βέρμαχτ στο Λένινγκραντ και τη Μόσχα ακολούθησε διαφορετικά μονοπάτια και η διασταύρωση μεταξύ των δύο στρατιωτικών ομάδων (GA) – “Βορράς” και “Κέντρο” – αποδυναμώθηκε αναπόφευκτα.
Επικεφαλής του επιτελείου του Βορειοδυτικού Μετώπου εκείνη τη στιγμή ήταν ο Νικολάι Βατούτιν, ένας από τους εξέχοντες σοβιετικούς στρατιωτικούς ηγέτες. Η πρώτη αντεπίθεση στην περιοχή του Ντεμιάνσκ έγινε από τη σοβιετική διοίκηση τον Σεπτέμβριο του 1941, αλλά η γερμανική επίθεση εναντίον της Μόσχας ανάγκασε τη συνέχιση της επιχείρησης να εγκαταλειφθεί. Ο προγραμματισμός περιορίστηκε, αλλά δεν ξεχάστηκε.
Η κατάρρευση της γερμανικής άμυνας
Μέχρι τον Ιανουάριο του 1942, η θέση των μονάδων Sever GA κοντά στο Ντεμιάνσκ παρέμενε μάλλον επισφαλής. Οι απώλειες που υπέστησαν από τον Ιούνιο του 1941 και οι ευρείες περιοχές άμυνας των μεραρχιών, τρεις έως πέντε φορές ευρύτερες από αυτές που συνιστούσαν οι ναυλώσεις, έκαναν τη γερμανική άμυνα εξαιρετικά ασταθή.
Η επιχείρηση των στρατευμάτων του Βορειοδυτικού Μετώπου στην κατεύθυνση του Ντεμιάνσκ ξεκίνησε στις 7 Ιανουαρίου 1942. Ωστόσο, μετά την αναμενόμενη κατάρρευση της γερμανικής άμυνας, προέκυψε το πρώτο και σοβαρό πρόβλημα: ο εχθρός, βασιζόμενος σε μια ισχυρή ομάδα πυροβολικού, υπερασπίστηκε πεισματικά την πόλη Σταράγια Ρούσα. Επιπλέον, ακόμη και η αναχαίτιση από τις σοβιετικές μονάδες του σιδηροδρόμου που προέρχονταν από την πόλη δεν οδήγησε στην κατάρρευση της φρουράς. Ο ανεφοδιασμός άρχισε να γίνεται με αεροπορικά μέσα. Αυτό ήταν το πρώτο κουδούνι για την έλευση μιας νέας εποχής στις εχθροπραξίες.
Η επιτυχία στη συγκράτηση της Σταράγια Ρούσα ανάγκασε τη γερμανική ανώτατη διοίκηση να θεωρήσει την κατάσταση διαχειρίσιμη. Προτάσεις από τα κάτω, από τη διοίκηση του σώματος, για αποχώρηση προς τα δυτικά, στη γραμμή του ποταμού Λόβατ, απορρίφθηκαν από το Βερολίνο: «Το Ντεμιάνσκ πρέπει να διατηρηθεί μέχρι τον τελευταίο άνθρωπο». Μια πιο ξεκάθαρη εντολή να παραμείνουνε στη θέση τους και να περιμένουμε τα τμήματα των σοβιετικών μεραρχιών και ταξιαρχιών να διασχίσουν τα δάση για να αιφνιδιάσουν θα ήταν δύσκολο να επινοηθεί. Η ανώτατη διοίκηση της Βέρμαχτ είχε τους δικούς της λόγους: η αποχώρηση σίγουρα θα είχε οδηγήσει σε μεγάλες υλικές απώλειες.
Ένα νέο στάδιο της επίθεσης του Βορειοδυτικού Μετώπου ξεκίνησε στις 29 Ιανουαρίου. Οι ενισχύσεις επέτρεψαν στα σοβιετικά στρατεύματα να γυρίσουν το ρεύμα προς όφελός τους. Μετά από αρκετές εβδομάδες μάχης, η περικύκλωση έκλεισε. Προηγουμένως περικυκλωμένοι και στερημένοι από προμήθειες, τα τμήματα συνήθως κατέρρεαν σε λίγες μέρες. Ήταν όμως μια διαφορετική εποχή με διαφορετικές δυνατότητες.
Ο ανεφοδιασμός του ΙΙ Σώματος Στρατού της Βέρμαχτ συνεχίστηκε ακόμη και πριν βρεθούν οι σοβιετικοί στο πίσω μέρος του. Στις 19 Φεβρουαρίου, τέσσερις ομάδες μεταγωγικών αεροσκαφών από το Vitebsk και την Orsha, που προηγουμένως προμήθευαν τα στρατεύματα του Κέντρου Ομάδας Στρατού, προσγειώθηκαν στα αεροδρόμια του αεροπορικού κόμβου Pskov. Την επόμενη μέρα, τα πρώτα 40 μεταφορικά αεροσκάφη Yu-52 έφτασαν στο αεροδρόμιο Ντεμιάνσκ- το καθένα παρέδωσε 2 τόνους φορτίου.
Υπήρχαν 96 χιλιάδες άνθρωποι και 20 χιλιάδες άλογα περικυκλωμένα. Μια τέτοια ομαδοποίηση απαιτούσε περίπου 300 τόνους φορτίου την ημέρα. Για την προμήθεια του στα τέλη Φεβρουαρίου 1942, συμμετείχαν πάνω από 200 αεροσκάφη. Δηλαδή, η απαιτούμενη ποσότητα φορτίου αλληλεπικαλύπτονταν σε περίσσεια, προμήθευαν ακόμη και σανό για άλογα. Το ήμισυ ολόκληρης της γερμανικής αεροπορίας μεταφορών χρησιμοποιήθηκε για την προμήθεια του λέβητα Ντεμιάνσκ και μια μέρα οι περικυκλωμένοι έλαβαν περισσότερους από 500 τόνους φορτίου. Ως αποτέλεσμα, περισσότεροι από 42.000 τόνοι καυσίμων δαπανήθηκαν στην «αερογέφυρα» σε 35.000 εξόδους. Το Τρίτο Ράιχ μπορούσε να το αντέξει οικονομικά μόνο στο απόγειο της δύναμής του.
Αυτές οι συνθήκες περιέπλεξαν σημαντικά το έργο του Βορειοδυτικού Μετώπου. Το Army Group North έπρεπε να ξεχάσει την επίθεση στα μετόπισθεν. Ο αγώνας πήρε παρατεταμένο χαρακτήρα. Στις 21 Απριλίου 1942, ο εχθρός κατάφερε να σπάσει τον διάδρομο προς τον περικυκλωμένο, ο οποίος δεν εξασφάλιζε ακόμα την αδιάλειπτη παράδοση των εμπορευμάτων, ο ανεφοδιασμός συνεχίστηκε αεροπορικώς. Στη συνέχεια, το 1943, το Ντεμιάνσκ εκκενώθηκε λόγω φόβων ήττας από τον ενισχυμένο Κόκκινο Στρατό.
Στις αρχές του 1942, η Γερμανία ήταν η ισχυρότερη χώρα στην Ευρώπη, η Βέρμαχτ είχε τεράστιες τεχνικές δυνατότητες. Ωστόσο, η πρώτη περικύκλωση γερμανικών στρατευμάτων αυτού του μεγέθους στην ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εξακολουθεί να παραμένει μια αναμφισβήτητη επιτυχία της Σοβιετικής Ένωσης.