«Ο θυμώδης άνθρωπος έχει αποκρουστική συμπεριφορά και εμφάνιση» (Παροιμ. 11:25). Από τη στιγμή που το πάθος αυτό θα διώξει τη λογική και θα κυριέψει μια ψυχή, αποθηριώνει ολοκληρωτικά τον άνθρωπο. Τον κάνει απάνθρωπο, γιατί δεν τον κατευθύνει πιά η λογική.
Όπως το δηλητήριο στα φαρμακερά φίδια, έτσι είναι ο θυμός στους οργισμένους. Λυσσούν σαν τα σκυλιά, ορμούν σαν τους σκορπιούς, δαγκώνουν σαν τα φίδια. Ο θυμός κάνει τις γλώσσες αχαλίνωτες και τα στόματα απύλωτα. Ασυγκράτητα χέρια, βρισιές, κοροιδίες, κακολογίες, πληγές και άλλα αναρίθμητα κακά προέρχονται από την οργή και το θυμό.
Εξαιτίας του θυμού, ξίφη ακονίζονται, δολοφονίες τολμώνται, αδέλφια χωρίζουν και συγγενείς ξεχνούν τον συγγενικό δεσμό τους. Οι οργισμένοι αγνοούν πρώτα τους εαυτούς τους κι έπειτα όλους τους οικείους. Όπως οι χείμαρροι παρασύρουν κατεβαίνοντας το καθετί, έτσι και η βίαιη κι ασυγκράτητη ορμή των οργισμένων δεν υπολογίζει τίποτα. Οι θυμωμένοι δεν σέβονται τους γέροντες, την ενάρετη ζωή, τη συγγένεια, τις προηγούμενες ευεργεσίες, ούτε τίποτ’ άλλο σεβαστό και έντιμο. Ο θυμός είναι μια πρόσκαιρη τρέλα.
Ποιός θα μπορούσε να περιγράψει αυτό το κακό; Πως μερικοί είναι τόσο ευέξαπτοι, που με την παραμικρή αφορμή θυμώνουν; Φωνάζουν και αγριεύουν και ορμούν πιο αδίσταχτα κι από τα άγρια θηρία. Δεν σταματούν προτού ξεθυμάνει η οργή τους σ’ ένα μεγάλο και ανεπανόρθωτο κακό. Ούτε το σπαθί ούτε η φωτιά ούτε κανένα άλλο φόβητρο είναι ικανό να συγκρατήσει την ψυχή που έγινε μανιακή από την οργή. Οι οργισμένοι δεν διαφέρουν από τους δαιμονισμένους σε τίποτα, ούτε στην εξωτερική μορφή ούτε στην εσωτερική κατάσταση.
Βράζει μέσα στην καρδιά το αίμα εκείνων που διψούν για εκδίκηση. Ταράζεται και κοχλάζει με τη φλόγα του πάθους. Όταν βγεί στην επιφάνεια αλλάζει την όψη του οργισμένου. Μεταβάλλει σαν θεατρική προσωπίδα τη συνηθισμένη και γνώριμη σ΄ όλους μορφή του. Αγνώριστη γίνεται η γνωστή όψη των ματιών του. Το βλέμμα του είναι παράφορο και ξαναμμένο. Τρίζει τα δόντια σαν τους χοίρους που συμπλέκονται. Το πρόσωπό του φουντώνει και μελανιάζει. Ολόκληρο το σώμα του παραμορφώνεται. Οι φλέβες τεντώνονται, λες και θα σπάσουν, καθώς η ψυχή του συγκλονίζεται από την εσωτερική ταραχή. Η φωνή γίνεται σκληρή και άγρια. Τα λόγια άναρθρα, ασυνάρτητα, άτακτα απρόσεκτα και ακατανόητα.
Όταν μάλιστα ανάψει η οργή σε βαθμό ανεξέλεγκτο, όπως η φλόγα που τροφοδοτείται με άφθονα ξύλα, τότε προπαντός βλέπει κανείς θέαμα που ούτε με λόγια περιγράφεται ούτε με έργα παριστάνεται. Βλέπει κανείς χέρια να σηκώνονται εναντίον συνανθρώπων και να πέφτουν σε κάθε σωματικό μέλος. Βλέπει ακόμα πόδια να χτυπούν άσπλαχνα ευαίσθητα σημεία. Βλέπει το καθετί να γίνεται όπλο της μανίας. Καί αν τύχει να κυριεύεται κι ο αντίπαλος από το ίδιο πάθος, δηλαδή από παρόμοια οργή και μανία, τότε συμπλέκονται και παθαίνουν όσα είναι φυσικό να πάθουν οι υποδουλωμένοι σ’ έναν τέτοιο δαίμονα. Αναπηρίες η και θανάτους αποκομίζουν πολλές φορές οι συμπλεκόμενοι σαν βραβεία της οργής τους.
Άρχισε κάποιος τις χειροδικίες. Ο άλλος αμύνθηκε. Ανταπέδωσε ο πρώτος. Δεν υποχώρησε ο δεύτερος. Κι ενώ το σώμα κομματιάζεται από τα χτυπήματα, ο θυμός λιγοστεύει την αίσθηση του πόνου. Η αίσθηση αυτή ατονεί και δεν τους κάνει να σταματήσουν, γιατί ολόκληρη η ψυχή έχει κυριευθεί από την εκδικητικότητα.
Μην προσπαθείς να θεραπεύσεις το ένα κακό με άλλο κακό. Μην επιχειρείς να ξεπεράσεις τον αντίπαλο στις συμφορές. Γιατί στους κακούς ανταγωνισμούς ο νικητής είναι αθλιότερος, αφού αποχωρεί με τη μεγαλύτερη ευθύνη της αμαρτίας.
Σ’ έβρισε ο οργισμένος; Σταμάτησε το πάθος με τη σιωπή. Μη σε διδάξει ο εχθρός να ζηλέψεις αυτό που, όταν το βλέπεις στον άλλο, το αποστρέφεσαι. Είναι κατακόκκινος ο αντίπαλος από την οργή; Αλλά μήπως κι εσύ δεν κοκκίνισες; Τα μάτια του είναι γεμάτα αίμα; Τα δικά σου, πες μου, βλέπουν ήρεμα; Η φωνή του είναι άγρια; Αλλά και η δική σου είναι γλυκιά;
Ο αντίλαλος, στην ησυχία, δεν επιστρέφει τόσο τέλειος σ’ αυτόν που φώναξε, όσο οι βρισιές σ’ αυτόν που έβρισε. Η μάλλον, ενώ ο ήχος επιστρέφει αυτούσιος, οι βρισιές επιστρέφουν με προσθήκες.
Καί τι λένε μεταξύ τους όσοι βρίζονται; Ο ένας λέει: «Είσαι τιποτένιος. Κατάγεσαι από τιποτένιους». Ο άλλος απαντάει: «Είσαι άχρηστος δούλος». Ο πρώτος τον λέει ψωμοζητητή. Ο δεύτερος αλήτη. Ο ένας αγράμματο. Ο άλλος τρελό. Έτσι συνεχίζουν μέχρι να εξαντλήσουν όλο το υβρεολόγιο. Καί μετά τις βρισιές, προχωρούν και στις χειροδικίες.
Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο θυμός προκαλεί τη διαμάχη, η διαμάχη τις βρισιές, οι βρισιές τα χτυπήματα, τα χτυπήματα τα τραύματα, τα τραύματα πολλές φορές το θάνατο.
Ας διώξουμε λοιπόν με κάθε τρόπο την οργή από την ψυχή μας. Έτσι θα μπορέσουμε να ξεριζώσουμε και πάρα πολλά άλλα πάθη, που γεννιούνται απ’ αυτή.
Σ’ έβρισε κάποιος; Εσύ παίνεψε τoν. Σε χτύπησε; Εσύ δείξε υπομονή. Σε φτύνει και σ’ εξευτελίζει; Εσύ σκέψου ποιός είσαι, ότι δηλαδή από τη γη προέρχεσαι και στη γη θα καταλήξεις. Όποιος με τέτοιο τρόπο προετοιμαστεί, θα θεωρήσει μικρή κάθε προσβολή. Έτσι, δείχνοντας τον εαυτό σου άτρωτο στις βρισιές, όχι μόνο θα φέρεις σε αμηχανία τον αντίπαλο, αλλά και θ’ αναδειχθείς άξιος για μεγάλο στεφάνι. Η μανία του άλλου θα γίνει αφορμή δικού σου επαίνου.
Σε ονόμασε άσημο και άδοξο ο οργισμένος αντίπαλός σου; Εσύ σκέψου ότι είσαι «χώμα και στάχτη» (Γεν. 18:27). Γιατί δεν είσαι ανώτερος από τον Αβραάμ, που ονόμασε έτσι τον εαυτό του. Σε ονόμασε αγράμματο και φτωχό και τιποτένιο; Εσύ σκέψου ότι είσαι σκουλήκι και ότι προέρχεσαι από την κοπριά, όπως γράφει κι ο Δαβίδ (Ψαλμ. 21:7).
Πρόσθεσε σ’ αυτά και το παράδειγμα του Μωυσή, που, όταν τον έβρισαν ο Ααρών και η Μαριάμ, δεν παραπονέθηκε στο Θεό εναντίον τους, αλλά προσευχήθηκε γι’ αυτούς. (Αριθ. 12:1-13).
Θέλεις να είσαι μαθητής αυτών των φίλων του Θεού η εκείνων που είναι γεμάτοι από πνεύμα πονηρίας;
Όταν νιώσεις τον πειρασμό να βρίσεις, σκέψου ότι δοκιμάζεσαι: Θα πας με το μέρος του Θεού, δείχνοντας μακροθυμία, η θα τρέξεις προς το διάβολο, δείχνοντας οργή; Μη χάσεις την ευκαιρία να διαλέξεις την αγαθή μερίδα. Γιατί η θα ωφελήσεις και τον αντίπαλο ακόμα με το παράδειγμα της πραότητός σου η θα ζημιωθείτε κι οι δυό με τον εγωισμό σου. Σκέψου επίσης, ότι τίποτα δεν είναι οδυνηρότερο στον εχθρό από το να βλέπει τον αντίπαλό του ανώτερο από τις προσβολές που του έκανε.
Σού προκαλεί ταραχή η κατηγόρια της φτώχιας; Θυμήσου ότι «γυμνός ήρθες στον κόσμο τούτο, γυμνός και πάλι θα φύγεις» (πρβλ. Ιώβ 1:21). Ποιός όμως είναι φτωχότερος από το γυμνό; Ποιός, άλλωστε, οδηγήθηκε ποτέ στη φυλακή για τη φτώχειά του; Δεν είναι ντροπή η φτώχεια. Ντροπή είναι να μην υποφέρεις με αξιοπρέπεια τη φτώχεια. Θυμήσου ότι ο Κύριος «ήταν πλούσιος κι έγινε για χάρη μας φτωχός» (Β΄ Κορ. 8:9).
Αλλά κι αν ο αντίπαλός σου σε αποκαλέσει ανόητο και αγράμματο, θυμήσου τις βρισιές των Ιουδαίων εναντίον της αληθινής Σοφίας: «Είσαι Σαμαρείτης και δαιμονισμένος» (Ιω. 8:48). Αν οργιστείς, θα επιβεβαιώσεις τις βρισιές. Γιατί τι υπάρχει πιο ανόητο από την οργή; Αν όμως δεν οργιστείς, θα ντροπιάσεις αυτόν που σε βρίζει, δείχνοντας έμπρακτα τη σωφροσύνη σου.
Σε ράπισε ο αντίπαλος; Σκέψου ότι και τον Κύριο ράπισαν. Σ’ έφτυσε; Σκέψου ότι και τον Κύριό μας έφτυσαν. Καί μάλιστα «δεν έκρυψε το πρόσωπό Του για ν’ αποφύγει τον εξευτελισμό από τα φτυσίματα» (πρβλ. Ησ. 50:6). Συκοφαντήθηκες; Το ίδιο έπαθε κι ο Κύριος. Σού ξέσκισαν τα ρούχα; Αφαίρεσαν και του Κυρίου τα ενδύματα οι στρατιώτες και τα μοίρασαν μεταξύ τους. (Ιω. 19:24).
Εσύ όμως δεν καταδικάστηκες ακόμα. Ούτε σταυρώθηκες. Πολλά σού λείπουν για να μιμηθείς τον Κύριο. Η φλόγα της οργής θα υποχωρήσει με τις σκέψεις αυτές. Παρόμοιες προετοιμασίες και προδιαθέσεις επαναφέρουν τη γαλήνη στο νού και αφαιρούν τα άτακτα σκιρτήματα της καρδιάς. Αυτό σημαίνουν και τα λόγια του Δαβίδ: «Προετοιμάσθηκα και δεν κλονίσθηκα». (Ψαλμ. 118:60).
Η μνήμη των παραδειγμάτων των μακαρίων ανδρών της Αγίας Γραφής αναχαιτίζει το μανιακό ξέσπασμα της οργής. Πως π.χ. ο μέγας Δαβίδ ανέχθηκε με πραότητα τις προσβολές του Σεμεΐ! …Δεν κυριεύθηκε από την οργή, αλλά ύψωσε στο Θεό τη σκέψη του και στοχάστηκε: « Ο Κύριος του είπε να με καταριέται» (Β΄ Βασ. 16:10). Έτσι, ενώ άκουγε να τον βρίζει φονιά και παράνομο, δεν οργιζόταν εναντίον του, αλλά ταπείνωνε τον εαυτό του θεωρώντας αληθινή την προσβολή.
Δυό λοιπόν πράγματα κι εσύ ν’ αποφεύγεις: Να μη θεωρείς τον εαυτό σου άξιο για επαίνους και να μη νομίζεις κανέναν κατώτερό σου. Με τον τρόπο αυτό ποτέ δεν θ’ ανάψει μέσα σου ο θυμός για τις προσβολές που σού γίνονται.
Κάθε φορά, άλλωστε, που οργίζεσαι εναντίον του αδελφού σου, κάνεις μια μεγάλη αδικία. Γιατί άλλος είναι στην πραγματικότητα εκείνος που σού προκαλεί το θυμό. Έτσι μοιάζεις με το σκύλο που δαγκώνει την πέτρα, ενώ δεν πειράζει αυτόν που του την έριξε. Το θυμό σου να τον στρέφεις εναντίον του ανθρωποκτόνου διαβόλου, που είναι ο πατέρας του ψεύδους και ο πρόξενος κάθε αμαρτίας. Να είσαι όμως σπλαχνικός με τον αδελφό σου, γιατί, αν συνεχίσει ν’ αμαρτάνει, θα παραδοθεί στο αιώνιο πυρ μαζί με το διάβολο.
Όπως διαφέρουν οι λέξεις θυμός και οργή, έτσι διαφέρουν και οι σημασίες τους. Θυμός είναι μια έντονη έξαψη κι ένα ξέσπασμα του πάθους. Ενώ οργή είναι μια μόνιμη λύπη και μια διαρκής τάση για εκδίκηση, σαν να φλέγεται η ψυχή από τον πόθο ν’ ανταποδώσει το κακό. Οι άνθρωποι αμαρτάνουν και με τις δυό καταστάσεις. Άλλοτε ορμούν απερίσκεπτα να χτυπήσουν όσους τους προκάλεσαν, και άλλοτε καιροφυλακτούν δόλια να εκδικηθούν όσους τους λύπησαν. Εμείς και τα δυό πρέπει να τ’ αποφεύγουμε.
Πως μπορούμε να δαμάσουμε το πάθος αυτό;
Αν προηγουμένως ασκηθούμε στην ταπεινοφροσύνη, που ο Κύριος δίδαξε και με τα λόγια και με τα έργα. Με τα λόγια είπε: «Όποιος θέλει να είναι ο πρώτος, θα πρέπει να γίνει ο τελευταίος απ’ όλους» (Μαρκ. 9:35). Αλλά και έμπρακτα δίδαξε την πραότητα, όταν ήρεμα ανέχθηκε το ράπισμα του δούλου. Ο Δεσπότης και Δημιουργός τ’ ουρανού και της γης, Αυτός που προσκυνείται απ’ ολόκληρη την ορατή και αόρατη κτίση, Αυτός που «συγκρατεί το σύμπαν με τη δύναμη του λόγου Του» (Εβρ. 1:3), δεν επιτρέπει ν’ ανοίξει η γη και να καταπιεί ζωντανό τον ασεβή δούλο ούτε τον στέλνει στον άδη, αλλά τον νουθετεί και τον διδάσκει: «Αν είπα κάτι κακό, πες ποιό ήταν αυτό· αν όμως μίλησα σωστά, γιατί με χτυπάς;» (Ιω. 18:33).
Αν συνηθίσεις να είσαι πάντοτε ο έσχατος, σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου, υπάρχει περίπτωση ν’ αγανακτήσεις στις άδικες κατηγορίες; Όταν σε βρίζει ένα μικρό παιδί, θεώρησε τα λόγια του σαν αφορμή για γέλιο. Αλλά κι όταν κανείς μεγάλος κυριευθεί από μανία και ξεστομίζει ατιμωτικά λόγια, να τον θεωρείς άξιο συμπάθειας μάλλον παρά μίσους. Δεν είναι τα λόγια που μας λυπούν. Είναι η υπεροψία μας απέναντι στον υβριστή και η μεγάλη ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας. Αν λοιπόν αφαιρέσεις από μέσα σου αυτά τα δύο, τότε τα λόγια μόνα τους είναι ένας κούφιος θόρυβος.
«Πάψε να οργίζεσαι και άφησε το θυμό σου» (Ψαλμ. 36:8), ώστε να γλυτώσεις την οργή που εκδηλώνεται «από τον ουρανό, για να τιμωρήσει κάθε ασέβεια και αδικία των ανθρώπων» (Ρωμ. 1:18). Αν με τη σύνεση μπορέσεις να κόψεις την πικρή ρίζα του θυμού, θα ξεριζώσεις μαζί της πολλά άλλα πάθη. Γιατί η δολιότητα, η υποψία, η θρασύτητα, η απιστία, η κακοήθεια, η επιβουλή και όλα τα συγγενικά πάθη είναι γεννήματα αυτής της κακίας.
Ας μην κρύβουμε μέσα μας ένα τόσο μεγάλο κακό. Είναι αρρώστια της ψυχής, σκοτείνιασμα του νού, αποξένωση από το Θεό, αιτία φιλονικίας, αφορμή συμφοράς, πονηρό δαιμόνιο που κυριαρχεί στην ψυχή και αποκλείει την είσοδο του Αγίου Πνεύματος. Γιατί όπου είναι έχθρες, φιλονικίες, θυμοί, φατρίες, διαμάχες, που διαρκώς ταράζουν την ψυχική γαλήνη, εκεί το πνεύμα της πραότητος δεν αναπαύεται.
Ας συμμορφωθούμε, λοιπόν, με την εντολή του αποστόλου Παύλου. «Διώξτε μακριά σας κάθε δυσαρέσκεια, θυμό, οργή, κραυγή, κατηγόρια, καθώς και κάθε άλλη κακότητα» (Εφ. 4:31), και ας περιμένουμε την εκπλήρωση της υποσχέσεως που έδωσε ο Κύριος στους πράους: «Μακάριοι είναι οι πράοι, γιατί αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη της επαγγελίας» (Ματθ. 5:5).
Μεγας Βασίλειος