Ἄνοιξα τά μάτια μπροστά σέ μιά εἰκόνα…
Πατήρ Virgil Gheorghiu
Ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς ἔγινε ἄνθρωπος γιὰ νὰ μᾶς δείξει τὴν ἀνθρώπινη ὄψη τοῦ Θεοῦ. Μᾶς τὸ λέει ὁλοκάθαρα: «Ὁ ἐωρακὼς ἐμὲ ἐώρακε τὸν Πατέρα» ( Ἰω. 14,9). Ἡ καλύτερη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ εἶναι πάντα ὁ ἄνθρωπος.
Στὸ λεξικὸ διαβάζουμε πὼς ἡ λέξη εἰκόνισμα, ἑλληνικὰ θὰ πεῖ εἰκόνα.Ἕνα εἰκόνισμα εἶναι ἀληθινὰ μία εἰκόνα• ὅμως μία εἰκόνα ποὺ δὲν εἶναι ἀποκλειστικὰ ἐπίγεια. Μία εἰκόνα θεανδρική, οὐράνια κι ἐπίγεια μαζί. Ποὺ συγκερνάει τὴ θεϊκὴ καὶ τὴν ἀνθρώπινη φύση, ὅπως τὸ δείχνουν οἱ δυὸ λέξεις ποὺ συνθέτουν αὐτὸ τὸ ἐπίθετο: Θεὸς καὶ ἀνήρ.
Μία φωτογραφία, ποὺ εἶναι μία ἐπίγεια εἰκόνα, ἀκόμα κι ὅταν εἰκονίζει ἕναν ἅγιο, δὲν μπορεῖ νὰ χρησιμέψει σὰν εἰκόνισμα. Οἱ κανόνες τῆς ὀρθόδοξης εἰκονογραφίας τὸ ἀπαγορεύουν κατηγορηματικά. Ἂν καμιὰ μέρα βροῦν τὴ φωτογραφία κάποιου πολυσέβαστου ἁγίου, δὲν θὰ μπορέσουν ν’ ἀντικαταστήσουν μ’ αὐτὴν τὸ εἰκόνισμά του. Γιατί ἡ φωτογραφία εἶναι ἀποκλειστικὰ ἡ ἐπίγεια εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Ἐνῶ ἀντίθετα τὸ εἰκόνισμα εἶναι ἡ ἁγνὴ κι ὁλοκληρωτική τοῦ ἀνθρώπου εἰκόνα, μ’ ὅλες τὶς ἐπίγειες καὶ οὐράνιες διαστάσεις του.
Μέσα σ’ ἕνα εἰκόνισμα ἡ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου ἀπογυμνώνεται ἀπὸ κάθε οὐσία βαρειὰ καὶ φθαρτή, ποὺ περιέχει στὴ ζωή. Κι εἶναι σωστὸ ν’ ἀπογυμνώνεται ἔτσι, νὰ περιορίζεται στὶς ἀρχικές της γραμμές. Γιατί οἱ ἅγιοι, ποὺ τὸ εἰκόνισμα παρισταίνει, εἶναι ἄντρες ἀπὸ σάρκα καὶ ὀστᾶ, ποὺ τὴ ζωὴ τους ὅμως τὴ ζήσανε ἀγγελικὰ• καὶ οἱ ἄγγελοι δὲν εἶναι καμωμένοι ἀπὸ ὕλη.
Σ’ ἕνα εἰκόνισμα, λοιπόν, τὸ πρόσωπο καὶ τὸ ἀνθρώπινο σῶμα εἶναι γυμνωμένα, ἀλαφρωμένα, ἐξαγνισμένα, καθαρισμένα ἀπὸ κάθε λάσπη, ἀπὸ κάθε σκόνη, κι ἀπ’ ὅλα τὰ ἐπίγεια ὑλικά, βαριὰ κι ἐφήμερα. Μέσα στὸ εἰκόνισμα ἡ ἀνθρώπινη ὄψη παριστάνεται ἁγνὴ καὶ παρόμοια μὲ τὸ πρωτότυπο τοῦ ἀνθρώπου. Στὴν ἐπίγεια ζωὴ του ὁ ἅγιος δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι τέτοιος ποὺ τὸν παρουσιάζει τὸ εἰκόνισμα. Ἀπαράλλακτα ὅπως καὶ στὴ φύση δὲν βρίσκεται νερὸ ἀπόλυτα ἁγνό. Καὶ τὸ πιὸ κρυσταλλένιο νερὸ κλείνει μέσα του ἅλατα, γκάζια κι ἄλλες οὐσίες ξένες στὴ φύση του.
Τ’ ὁλοκάθαρο νερό, ἀπὸ ὑδρογόνο καὶ ὀξυγόνο, ὅπως ὁ τύπος τῆς χημείας, δὲν ὑπάρχει παρὰ στὴ θεωρία. Κι ἂν ἀκόμα τὸ γνήσιο νερὸ βρισκότανε στὴ φύση, δὲ θὰ ἤτανε πόσιμο: τὸ γνήσιο, τὸ ἁγνὸ χημικὰ νερό, δὲν πίνεται. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Στὴν ἐπίγεια ζωή του δὲν εἶναι καθάρια, ὅπως δὲν εἶναι καθάριο καὶ τὸ νερὸ ποὺ πίνουμε. Εἶναι βαρειὰ καὶ μολυσμένη ἀπὸ σωρὸν ἀκαθαρσίες, ποὺ προστέθηκαν στὴν ἀρχική της φύση, καὶ δὲν ἔχουν μαζί της καμμιὰ σχέση.
Στὸ ὀρθόδοξο εἰκόνισμα ὁ ἄνθρωπος παρασταίνεται τέτοιος ποὺ ἤτανε στὴν προέλευσή του, ὅπως ἤτανε στὴ δημιουργία τοῦ κόσμου. Κάθε εἰκόνισμα ἀνταποκρίνεται στὸ ἀρχέτυπο, στὸ πρωτότυπο τοῦ ἀνθρώπου. Στὸ εἰκόνισμα μέσα, τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἐλευθερώνεται ἀπὸ τοὺς νόμους τῆς ὕλης, τοῦ χρόνου καὶ τοῦ χώρου. Ἡ ἀνθρώπινη παράσταση, περιορισμένη ἔτσι στὸ πρῶτο της σχῆμα, καὶ στὶς ἀρχικές της ἰδιότητες, γίνετ’ αἰώνια, καὶ παρόμοια μὲ τὸ Θεό, εἰκόνα καὶ ὁμοίωσή Του.
Στὸ ὀρθόδοξο εἰκόνισμα ὁ ἄνθρωπος παρασταίνεται τέτοιος ποὺ ἤτανε στὴν προέλευσή του, ὅπως ἤτανε στὴ δημιουργία τοῦ κόσμου. Κάθε εἰκόνισμα ἀνταποκρίνεται στὸ ἀρχέτυπο, στὸ πρωτότυπο τοῦ ἀνθρώπου. Στὸ εἰκόνισμα μέσα, τὸ ἀνθρώπινο σῶμα ἐλευθερώνεται ἀπὸ τοὺς νόμους τῆς ὕλης, τοῦ χρόνου καὶ τοῦ χώρου. Ἡ ἀνθρώπινη παράσταση, περιορισμένη ἔτσι στὸ πρῶτο της σχῆμα, καὶ στὶς ἀρχικές της ἰδιότητες, γίνετ’ αἰώνια, καὶ παρόμοια μὲ τὸ Θεό, εἰκόνα καὶ ὁμοίωσή Του.
Ἕνα εἰκόνισμα, λοιπόν, δὲν παρισταίνει μία πραγματικότητα τοῦ κόσμου αὐτοῦ, ἐδῶ κάτω. Κάθε εἰκόνισμα εἶναι κι ἕνα παράθυρο, ποὺ ἀνοίγει πρὸς τὸν οὐρανό. Κ’ ἡ ζωγραφιὰ ποὺ βλέπουμε στὸ εἰκόνισμα μέσα εἶναι μία πραγματικότητα ἀπὸ κεῖ ψηλά. Ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη, ἡ ὄψη τοῦ ἁγίου εἴτε τῆς ἁγίας ποὺ τὸ εἰκόνισμα παρασταίνει, εἶναι αὐτὲς ποὺ ζήσανε πάνω στὴ γῆ, κι εὔκολα εἶναι νὰ τὶς ἀναγνωρίσουμε. Ἀλλὰ ὄχι κατὰ τοὺς νόμους τῆς σάρκας. (Β’ Κόρ. 5,16). Γιατί τώρα γίναμε ὑπάρξεις ἐπουράνιες, καὶ κανεὶς δὲν ἀνεβαίνει στὸν οὐρανὸ μὲ τὸ σάρκινο περίβλημά του. Τὸ ἔργο αὐτῶν ποὺ ζωγραφίζουν εἰκονίσματα, τῶν εἰκονογράφων, εἶναι πολὺ δύσκολο. Γιατί εἶναι πολὺ δύσκολο, ἂν ὄχι ἀδύνατο, σ’ ἕνα θνητὸ χέρι νὰ ζωγραφίσει, μὲ φθαρτὰ ὑλικὰ — λάδι, μελάνι, χρώματα — πραγματικότητες ποὺ βρίσκονται στὸν οὐρανό, καὶ ποὺ εἶν’ αἰώνιες.
Ὁ ζωγράφος ποὺ θέλει νὰ φτάσει ὅσο τὸ δυνατὸ πιὸ κοντὰ στὸ θεϊκὸ καὶ οὐράνιο πρότυπο, ζωγραφίζοντας μία εἴκονα, ἔχει ἕνα μόνο τρόπο: νὰ μεταχειριστεῖ σύμβολα. Νὰ παρουσιάσει δηλαδὴ μία πραγματικότητα ὑπέρτατη, μ’ ἕνα τρόπο πλάγιο, γιατί μία τέτοια πραγματικότητα δὲ συλλαμβάνεται κατὰ τρόπο ἄμεσο. Ἕνα μόνο εἰκόνισμα τέλειο ὑπάρχει στὴν Ἐκκλησία, καὶ εἶναι ἀχειροποίητο, δηλαδὴ δὲν τὸ δούλεψε ἀνθρώπινο χέρι. Παρισταίνει τὴν ὄψη τοῦ Χριστοῦ τυπωμένη ἀπὸ κάποια δύναμη θαυματουργό, δίχως τὴ βοήθεια ἀνθρώπινου χεριοῦ, καὶ εἶναι γνωστὸ μὲ τὸ ὄνομα «Τὸ Πανάγιο Πρόσωπο». Ἂν ἑξαιρέσουμε τούτη τὴν ἀχειροποίητη εἰκόνα, ὅλες οἱ ἄλλες εἰκονίζουν, μὲ ὑλικὰ ἐπίγεια καὶ μὲ τῶν συμβόλων τὴ βοήθεια, τὴ θεία πραγματικότητα τ’ οὐρανοῦ.
Ἀπὸ κάποιαν ἄποψη τὰ εἰκονίσματα μοιάζουν μὲ τὶς ἀφίσες ποὺ βλέπουμε στὰ τουριστικὰ γραφεῖα, καὶ ποὺ μᾶς δείχνουν εἰκόνες ἐξαίσιες ἀπὸ χῶρες ποὺ μᾶς καλοῦν νὰ ἐπισκεφθοῦμε. Κάθε τουριστικὴ ἀφίσα εἶναι λοιπὸν μία πρόσκληση νὰ ταξιδέψουμε σ’ ἕνα θαυμάσιο τόπο. Τὸ εἰκόνισμα εἶναι κι αὐτὸ μία πρόσκληση γιὰ τὸ ταξίδι τοῦ Ὑπερπέραν, γιὰ τὸ ταξίδι στὸν οὐρανό. Τὸ εἰκόνισμα, ὅπως καὶ οἱ τουριστικὲς ἀφίσες, μᾶς δείχνει μίαν εἰκόνα: τὴν πραγματικότητα τ’ οὐρανοῦ. Ἀνοίγοντας τὰ μάτια μπρὸς σ’ ἕνα εἰκόνισμα, πῆρα ταυτόχρονα καὶ μία πρόσκληση γιὰ τὸν Οὐρανό. Αὐτὴ ἡ πρόσκληση μπορεῖ νὰ συνέτεινε ὥστε ἡ μόνη φροντίδα τῆς ζωῆς μου νὰ εἶναι αὐτὸ τὸ ταξίδι στὸν οὐρανό. Ξέροντας πὼς εἶμαι καλεσμένος ἐκεῖ, δέχτηκα χωρὶς ἰδιαίτερη εὐχαρίστηση τ’ ἀξιώματα πού μοῦ προσφέρανε δῶ κάτω. Ἤξερα πὼς εἶναι ἀνάξια καὶ προσωρινά. Ἤξερα πὼς «οὐρανὸς μοι ὁ θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου» (Πράξ. 7,49).
Γιὰ ὅσους γνωρίσανε ἀκόμα κι ἕνα ἐλάχιστο κομματάκι τῆς οὐράνιας πραγματικότητας — ποὺ τὸ ξανανοίξανε μὲς ἀπὸ τὸ παράθυρο ἑνὸς εἰκονίσματος — ἡ γῆς καταντάει, καὶ πολὺ σωστά, μικρή, ἀσήμαντη κι ἀνάξια. Γι’ αὐτοὺς ἡ ἐπίγεια ζωὴ δὲν ἔχει σκοπὸ παρὰ νὰ χρησιμέψει σὰν σκαμνί, γιὰ ν’ ἀνέβουν ἐκεῖ ψηλά. Αὐτὸ κι ἔκαμνα ἀνέκαθεν. Ἔζησα ψάλλοντας: «Ἑνώσου μὲ τοὺς ἀγγέλους… Πρόσταξε τὶς πύλες νὰ σηκώσουνε τὸ ἀνώφλι τους γιὰ νὰ γίνουν ψηλότερες» (Ἅγ. Γρηγόριος Ναζιανζηνός). Ἔτσι συνέβηκαν τὰ πράγματα. Ὅπως ἄλλα παιδιὰ πηγαίνουν ναῦτες γιατί τὰ τρυφερά τους χρόνια γνωρίσανε τὶς εἰκόνες τῆς θάλασσας, ἔτσι τὸ δικό μου ἐνδιαφέρον τὸ τράβηξε ὁ οὐρανός.Αὐτὸς γίνηκε ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς μου.
Ἀπό τό βιβλίο: «Ἀπὸ τὴν 25η ὤρα στὴν αἰώνια ὥρα, ἐκδόσεις Ἔλαφος»