Γιατί η θάλασσα είναι μπλε; Όχι, δεν είναι μόνο αντανάκλαση του ουρανού
Γρηγόρης Κεντητός
Το ερώτημα μοιάζει απλό, σχεδόν παιδικό: γιατί η θάλασσα είναι μπλε; Η απάντηση που δίνεται συχνότερα είναι πως απλώς αντανακλά τον ουρανό. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο συναρπαστική και κρύβει μέσα της τη φυσική του φωτός, τη χημεία του νερού και τις λεπτές ισορροπίες των χρωμάτων που βλέπουμε με τα μάτια μας. Η θάλασσα δεν είναι ένας καθρέφτης που αντιγράφει τον ουρανό. Αντιθέτως, έχει τον δικό της λόγο να φαίνεται μπλε, ακόμα και κάτω από έναν συννεφιασμένο ή γκρίζο ουρανό.
Το φως που φτάνει στη Γη από τον ήλιο περιέχει όλα τα χρώματα του φάσματος. Όταν αυτό το λευκό φως εισέρχεται στο νερό, δεν περνά αδιάφορα. Τα διαφορετικά μήκη κύματος απορροφώνται με διαφορετικό ρυθμό. Τα κόκκινα και πορτοκαλί μήκη κύματος απορροφώνται σχεδόν αμέσως, ενώ τα μπλε και τα πράσινα διαπερνούν βαθύτερα. Γι’ αυτό, όσο πιο βαθιά κοιτάει κανείς στη θάλασσα, τόσο πιο έντονο γίνεται το μπλε. Δεν πρόκειται απλώς για αντανάκλαση του ουρανού, αλλά για πραγματική “επιλογή” του ίδιου του νερού να κρατά το μπλε μέσα του.
Η καθαρότητα του νερού παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο. Σε θάλασσες πλούσιες σε άλγη, ιχνοστοιχεία ή οργανική ύλη, η απορρόφηση αλλάζει και μπορεί να προκύψουν πιο πράσινοι τόνοι. Το γνωστό τιρκουάζ των ρηχών νερών σε μέρη όπως οι Μαλδίβες ή το Ιόνιο οφείλεται στο φως που ανακλάται από τον λευκό αμμώδη βυθό, ενισχύοντας τις πράσινες και γαλάζιες αποχρώσεις. Σε αντίθεση, το βαθύ μπλε των ωκεανών μακριά από τις ακτές προκύπτει από την απουσία σωματιδίων και την κυριαρχία της καθαρής διάχυσης του φωτός.
Η γωνία από την οποία κοιτάζουμε τη θάλασσα αλλάζει δραματικά το πώς την αντιλαμβανόμαστε. Από ψηλά, η επιφάνεια φαίνεται πιο φωτεινή λόγω της ανάκλασης. Από το ίδιο επίπεδο, όταν το φως πέφτει πλάγια, δημιουργούνται σκοτεινότερες αποχρώσεις. Οι φωτογράφοι της φύσης το γνωρίζουν καλά: η ίδια θάλασσα μπορεί να δείξει σμαραγδένια το πρωί, μπλε του κοβαλτίου το μεσημέρι και μαύρη πριν τη δύση. Είναι ένα φαινόμενο που εξαρτάται από τη θέση του ήλιου, τα σωματίδια στην ατμόσφαιρα και τη διάθεση των κυμάτων.
Η ίδια η ανθρώπινη όραση συνεισφέρει στο τελικό “μπλε” που βλέπουμε. Οι υποδοχείς στα μάτια μας αντιδρούν διαφορετικά στις χρωματικές εντάσεις, και το μπλε είναι από τις πιο εύκολες αποχρώσεις να διακρίνουμε σε μεγάλη απόσταση. Επιπλέον, ο εγκέφαλός μας τείνει να “συμπληρώνει” την εικόνα με αναμενόμενες πληροφορίες. Βλέπουμε τη θάλασσα μπλε γιατί περιμένουμε να είναι μπλε. Σε ακραίες περιπτώσεις, όπως σε λίμνες γεμάτες μικροοργανισμούς ή μέταλλα, το νερό μπορεί να φαίνεται κόκκινο, ροζ ή ακόμα και μαύρο, δείχνοντας πόσο σχετική είναι η έννοια του “φυσικού χρώματος”.