Σύμφωνα με ‘απόκρυφη’ καινοδιαθηκική παράδοση, ο Ιωσήφ ο Αριμαθαίας μαζί με τον Νικόδημο τοποθέτησαν το σώμα του Χριστού μετά την αποκαθήλωσή του από τον σταυρό πάνω σε μία ‘επιτάφια’ πλάκα με σκοπό να το προετομάσουν για την ταφή.
Η ‘επιτάφια’ αυτή πλάκα, γνωστή σήμερα ως Λίθος της Αποκαθήλωσης, δεν αναφέρεται ρητά από τους ευαγγελιστές:
Μετὰ δὲ ταῦτα ἠρώτησε τὸν Πιλᾶτον ᾿Ιωσὴφ ὁ ἀπὸ ᾿Αριμαθαίας, ὢν μαθητὴς τοῦ ᾿Ιησοῦ, κεκρυμμένος δὲ διὰ τὸν φόβον τῶν ᾿Ιουδαίων, ἵνα ἄρῃ τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ· καὶ ἐπέτρεψεν ὁ Πιλᾶτος. ἦλθεν οὖν καὶ ἦρε τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ. ἦλθε δὲ καὶ Νικόδημος ὁ ἐλθὼν πρὸς τὸν ᾿Ιησοῦν νυκτὸς τὸ πρῶτον, φέρων μῖγμα σμύρνης καὶ ἀλόης ὡς λίτρας ἑκατόν. ἔλαβον οὖν τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ καὶ ἔδησαν αὐτὸ ἐν ὀθονίοις μετὰ τῶν ἀρωμάτων, καθὼς ἔθος ἐστὶ τοῖς ᾿Ιουδαίοις ἐνταφιάζειν. (Κατά Ιωάννην, 19, 38-40)
᾿Οψίας δὲ γενομένης ἦλθεν ἄνθρωπος πλούσιος ἀπὸ ᾿Αριμαθαίας, τοὔνομα ᾿Ιωσήφ, ὃς καὶ αὐτὸς ἐμαθήτευσε τῷ ᾿Ιησοῦ· οὗτος προσελθὼν τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ. τότε ὁ Πιλᾶτος ἐκέλευσεν ἀποδοθῆναι τὸ σῶμα. καὶ λαβὼν τὸ σῶμα ὁ ᾿Ιωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι καθαρᾷ, καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ μνημείῳ ὃ ἐλατόμησεν ἐν τῇ πέτρᾳ, καὶ προσκυλίσας λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθεν. (Κατά Ματθαίον, 27, 57-60)
Καὶ ἤδη ὀψίας γενομένης, ἐπεὶ ἦν παρασκευή, ὅ ἐστι προσάββατον, ἐλθὼν ᾿Ιωσὴφ ὁ ἀπὸ ᾿Αριμαθαίας, εὐσχήμων βουλευτής, ὃς καὶ αὐτὸς ἦν προσδεχόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, τολμήσας εἰσῆλθε πρὸς Πιλᾶτον καὶ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ. ὁ δὲ Πιλᾶτος ἐθαύμασεν εἰ ἤδη τέθνηκε, καὶ προσκαλεσάμενος τὸν κεντυρίωνα ἐπηρώτησεν αὐτὸν εἰ πάλαι ἀπέθανε· καὶ γνοὺς ἀπὸ τοῦ κεντυρίωνος ἐδωρήσατο τὸ σῶμα τῷ ᾿Ιωσήφ. καὶ ἀγοράσας σινδόνα καὶ καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησε τῇ σινδόνι καὶ κατέθηκεν αὐτὸν ἐν μνημείῳ, ὃ ἦν λελατομημένον ἐκ πέτρας, καὶ προσεκύλισε λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μνημείου. (Κατά Μάρκον, 15, 42-46)
Καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόματι ᾿Ιωσήφ, βουλευτὴς ὑπάρχων καὶ ἀνὴρ ἀγαθὸς καὶ δίκαιος – οὗτος οὐκ ἦν συγκατατεθειμένος τῇ βουλῇ καὶ τῇ πράξει αὐτῶν– ἀπὸ ᾿Αριμαθαίας πόλεως τῶν ᾿Ιουδαίων, ὃς προσεδέχετο καὶ αὐτὸς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, οὗτος προσελθὼν τῷ Πιλάτῳ ᾐτήσατο τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ, καὶ καθελὼν αὐτὸ ἐνετύλιξε σινδόνι καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν μνήματι λαξευτῷ, οὗ οὐκ ἦν οὐδεὶς οὐδέπω κείμενος· (Κατά Λουκάν, 23, 50-53)
 |
| Ο Λίθος της Αποκαθήλωσης, Ναός της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα. Πρόκειται για νεότερη κατασκευή του 1810. |
Μια ανώνυμη περιγραφή των Αγίων Τόπων του 15ου αιώνα κάνει σαφή διάκριση μεταξύ του λίθου που σφράγισε τον τάφο του Χριστού (…καὶ προσεκύλισε λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μνημείου…), και ο οποίος σωζόταν μέσα στο κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα, και του Λίθου της Αποκαθήλωσης που βρισκόταν στη Μονή του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη.
Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:
 |
| Ο Λίθος της Αποκαθήλωσης, Ναός της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα. Πρόκειται για νεότερη κατασκευή του 1810. |
Ο Λίθος της Αποκαθήλωσης περιγράφεται από τον βυζαντινό ιστορικό Νικόλαο Χωνιάτη (περ. 1155 – περ. 1216), ο οποίος μαρτυρεί ότι είχε το μήκος ενός άνδρα (ανδρομήκης) και ήταν ερυθρού χρώματος (λίθος ερυθρός).
Ο λίθος βρισκόταν στον Ναό του Ιωάννη στην Έφεσο και μεταφέρθηκε το 1169 με εντολή και επίβλεψη του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (28 Νοεμβρίου 1118 – 24 Σεπτεμβρίου 1180) στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος μάλιστα ο αυτοκράτορας βοήθησε προσωπικά στην μεταφορά του από το λιμάνι του Βουκολέοντος μέχρι την παλατινή εκκλησία του Φάρου που βρισκόταν μέσα στο Μέγα Παλάτιο των Βυζαντινών (τον έφερε στον ώμο του).
Μετά τον θάνατο του Μανουήλ Α’ Κομνηνού, ο Λίθος της Αποκαθήλωσης μεταφέρθηκε στην Μονή του Παντοκράτορος και τοποθετήθηκε σε ένα βάθρο δίπλα στον τάφο του αυτοκράτορα. Το πρόσωπο που ενορχήστρωσε τη μεταφορά του λίθου από την παλατινή εκκλησία του Φάρου στην μονή του Παντοκράτορος ήταν η χήρα του Μανουήλ, η Μαρία της Αντιόχειας, σύμφωνα με τη μαρτυρία μιας μακράς επιτύμβιας επιγραφής που φαίνεται ότι χαράχτηκε πάνω του (ή πιθανότατα στο βάθρο του).
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη ανώνυμη περιγραφή των Αγίων Τόπων ο Λίθος της Αποκαθήλωσης είχε διαστάσεις 10,5 μήκος χ 5 πλάτος σπιθαμάς (δηλαδή 2,46 επί 1,17 μ).
Ο Ιωάννης Κίνναμος, Βυζαντινός ιστορικός αριστοκρατικής καταγωγής (περ. 1143, περ. 1185), αναφέρεται στην προϊστορία του και το πως έφθασε αυτός στην Έφεσο. Σύμφωνα με τη διήγησή του, πάνω σε ερυθρό λίθο τοποθετήθηκε το σώμα του Χριστού μετά την αποκαθήλωση και πάνω εκεί έπεφταν τα δάκρυα της Παναγίας που παρέμεναν ως εκ θαύματος πάνω στον λίθο. Αργότερα αυτόν τον λίθο μετέφερε η Μαρία Μαγδαληνή στο ταξίδι της προς τη Ρώμη. Στην Έφεσο το καράβι της έκανε στάση και για άγνωστο λόγο ο Λίθος της Αποκαθήλωσης έμεινε στην Έφεσο.
Ο Ιωάννης Φωκάς, ένας προσκυνητής του τελευταίου τριμήνου του δωδέκατου αιώνα, μαρτυρεί ότι ο Λίθος της Αποκαθήλωσης βρισκόταν στον Πανάγιο Τάφο καλυπτόμενος από χρυσό, δωρεά του Μανουήλ Α’ Κομνηνού, αλλά αν δεν πρόκειται για παραγνώριση θα μπορούσε να είναι ένα αντίγραφο. Εκτός από αυτόν, όλοι οι μεταγενέστεροι προσκυνητές και ταξιδιώτες είδαν τον λίθο στην Κωνσταντινούπολη μέχρι το 1453, όταν και μεταφέρθηκε, σύμφωνα με βενετική πηγή, στο Σεράι του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή, στη συλλογή των χριστιανικών του κειμηλίων. Αυτή είναι και η τελευταία αναφορά των πηγών στον λίθο.
Η τιμή προς τον Λίθο της Αποκαθήλωσης ήταν αρκετά διαδεδομένη πριν από τη μεταφορά του στην Κωνσταντινούπολη, όπως μαρτυρούν εγκόλπια με τεμάχια από αυτόν τον λίθο και επιγράμματα του 11ου αι. Σύμφωνα με τις μεσαιωνικές διηγήσεις τα δάκρυα της Παναγίας παρέμειναν θαυματουργικά για πάντα πάνω στον Λίθο της Αποκαθήλωσης μετατρέποντάς τον σε χριστολογικό (επειδή ήρθε σε επαφή με το σώμα του Θεανθρώπου) και ταυτόχρονα θεομητερικό κειμήλιο (λόγω των ‘δακρὐων’).
Από τα εγκόλπια που σώζονται και φέρουν τεμάχια αυτού του λίθου, φαίνεται ότι ήταν από ερυθρό μάρμαρο με λευκές κηλίδες.
Ένα εγκόλπιο με τεμάχιο Λίθου της Αποκαθήλωσης που φέρει την επιγραφή: ΕΚ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΙΘΟΥ ΕΝ Ω ΕΤΕΘΗ ΤΟ ΚΥΡΙΑΚΟΝ ΣΩΜΑ σώζεται σήμερα στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου.
 |
| Εγκόλπιο με τεμάχιο Λίθου της Αποκαθήλωσης, Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος. |
