Πόσα πράγματα περνοῦν ἀπὸ τὸν νοῦ μας κάθε στιγμή! Καὶ ὅταν κοιμᾶται ἀκόμη ὁ ἄνθρωπος, μπορεῖ νὰ σκέπτεται. Πολὺ περισσότερο ὁ νοῦς του δουλεύει, ὅταν βρίσκεται σὲ ἐγρήγορση. Ἀσχολεῖται μὲ προβλήματα πιεστικὰ ποὺ ζητοῦν τὴ λύση τους. Προγραμματίζει τὴ ζωὴ καὶ κάνει σχέδια. Σκέπτεται τὶς εἰδήσεις τοῦ κόσμου καὶ ἀναλύει τὰ γεγονότα. Θυμᾶται τὰ περασμένα καὶ ζωντανεύει ἀναμνήσεις, ποὺ τὸν χαροποιοῦν ἢ τὸν βασανίζουν. Μελετᾶ τὴν ἱστορία καὶ ἐμβαθύνει στὸ νόημά της. Ἀσχολεῖται μὲ ζητήματα τῆς ἐπιστήμης καὶ προωθεῖ τὴν ἔρευνά της.
. Ναί! Ὅλα αὐτὰ μπορεῖ νὰ κάνει ὁ νοῦς μας καὶ πολλὰ ἄλλα. Εἶναι στολίδι στὸν ἄνθρωπο ὁ νοῦς, εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ. Δὲν ἔχουν νοῦ τὰ ἄλλα ὄντα πάνω στὴ γῆ. Εἶναι ἄλογα. Ὁ ἄνθρωπος, ὁ «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ πλασμένος, ἔχει νοῦ καὶ σκέπτεται, μαθαίνει, συλλαμβάνει ἰδέες καὶ τὶς πραγματοποιεῖ, καλλιεργεῖ τὴν ἐπιστήμη καὶ προάγει τὸν πολιτισμό, σχεδιάζει τὸ ἀγαθὸ καὶ ἐνθουσιάζεται ἀπὸ τὸ ὡραῖο. Εἶναι ζηλευτὸς γιὰ τὸ νοῦ του ὁ ἄνθρωπος.
. Ὅμως ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ γίνει ἐπικίνδυνος, ἀκριβῶς διότι ἔχει νοῦ. Ὁ νοῦς του μπορεῖ νὰ γίνει ἐργαστήρι τῆς ἁμαρτίας. Μπορεῖ νὰ σκοτισθεῖ, νὰ σκέπτεται τὸ κακό, νὰ σχεδιάζει τὴν ἐκδίκηση, νὰ ὀργανώνει τὴν ἐκμετάλλευση, νὰ φαντάζεται τὴν ἁμαρτία, νὰ βυθίζεται στὴ λάσπη. Πόσο θλιβερὸ αὐτό! Ὁ νοῦς, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νὰ εἶναι ἕνα φῶς γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ποὺ νὰ τὸν ἀνεβάζει ψηλά, μπορεῖ νὰ ὁδηγεῖται στὸ σκοτάδι καὶ νὰ πέφτει χαμηλά.
. Ὅλα ἀπὸ τὸ νοῦ μας ξεκινοῦν: οἱ καλὲς πράξεις ἀλλὰ καὶ ἡ ἁμαρτία. Ἢ μᾶλλον ὅλα ξεκινοῦν ἀπὸ πιὸ μέσα, ἀπὸ τὸ βαθὺ ἐσωτερικό μας, ἀπὸ τὴν καρδιά. «Ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι», ὅπως εἶπε ὁ Κύριος (Ματθ. ιε´ [15] 19). Τὸ περιεχόμενο τῆς καρδιᾶς ἐπηρεάζει τὶς σκέψεις τοῦ νοῦ. Ἡ καρδιά, λένε οἱ ἅγιοι Πατέρες, εἶναι «ἡ ταμειοῦχος τῶν λογισμῶν». Εἶναι ἀγαθὴ ἡ καρδιά, εἶναι καθαρὸ τὸ ἐσωτερικό μας; Τότε καὶ οἱ λογισμοὶ τοῦ νοῦ θὰ εἶναι καθαροί, φωτεινοί, ἅγιοι. Εἶναι ἡ καρδιὰ ἄρρωστη, κυριαρχεῖται ἀπὸ ἁμαρτωλὲς διαθέσεις καὶ πάθη, ἀπὸ τὴν κακία, τὴν ὑπερηφάνεια, τὴ φιλαργυρία, τὴ σαρκικότητα; Τότε καὶ οἱ λογισμοὶ θὰ εἶναι ἁμαρτωλοί, ρυπαροί, ἄθλιοι. Θὰ ντρέπεται ὁ ἄνθρωπος νὰ τοὺς φανερώσει.
. Πολλὲς φορὲς λυπόμαστε γι’ αὐτὸ ποὺ εἴμαστε. Λυπόμαστε γιὰ ὅ,τι κάνουμε. Στενοχώρια καὶ θλίψη ὅμως μᾶς καταλαμβάνει ἐξαιτίας ὄχι μόνο αὐτῶν ποὺ κάνουμε, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν ποὺ σκεπτόμαστε. Αἰσθανόμαστε ἁμαρτωλοὶ καὶ ἄθλιοι. Πῶς ἔγινα ἔτσι; Τί φουρτούνα στὸ μυαλό μου; Γιατί νὰ σκέπτομαι μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο; Πῶς νὰ ἀπαλλαγῶ ἀπὸ τὸν βομβαρδισμὸ τῶν σκέψεων ποὺ μολύνουν τὸ νοῦ μου; Πῶς μπορῶ νὰ διορθωθῶ;
. Κάποτε ὁ Κύριος ρώτησε τοὺς μαθητές Του: «τί διαλογίζεσθε ἐν ἑαυτοῖς, ὀλιγόπιστοι;…» (Ματθ. ιϛ´ [16] 8). Κατάλαβε τὴν ὀλιγοπιστία μὲ τὴν ὁποία ἀντιμετώπισαν τὸν λόγο Του, κατάλαβε τοὺς διαλογισμούς τους. Καὶ ἄλλοτε, ὅταν κάποιοι ἀπὸ τοὺς γραμματεῖς νόμισαν ὅτι εἶναι βλάσφημος ὁ λόγος Του, μὲ τὸν ὁποῖο συγχώρησε τὶς ἁμαρτίες ἑνὸς παράλυτου ἀνθρώπου, ὁ Κύριος «εὐθέως ἐπιγνοὺς τῷ πνεύματι αὐτοῦ ὅτι οὕτως αὐτοὶ διαλογίζονται ἐν ἑαυτοῖς, εἶπεν αὐτοῖς· τί ταῦτα διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν;» (Μάρκ. β´ 8). Διάβασε τὶς σκέψεις τους, κατάλαβε τὴ σκληρότητα τῆς καρδιᾶς τους ποὺ γεννοῦσε τέτοιες σκέψεις στὸ νοῦ τους.
. Ὁ Θεὸς εἶναι «ὁ ἐπιστάμενος τὸν νοῦν τῶν ἀνθρώπων» (Ἰὼβ ζ´ 20), γνωρίζει τὸ νοῦ καὶ τὰ ἀπόκρυφα τοῦ ἐσωτερικοῦ τῶν ἀνθρώπων. Γνωρίζει τὶς σκέψεις ποὺ κάνουμε κάθε στιγμή, τὶς διαθέσεις τῶν καρδιῶν μας, τοὺς πόθους, τὰ αἰσθήματα, τὰ βαθύτερα κίνητρά μας, ὅλο τὸ βάθος τοῦ ἐσωτερικοῦ. «Ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς ὁ Θεός», ἐξετάζει μὲ ἀκρίβεια καὶ γνωρίζει μὲ λεπτομέρεια τὰ πάντα μέσα μας ὁ Θεός (Ψαλ. ζ΄ 10).
. Σύ, Κύριε, λέει σὲ μία προσευχή του ὁ Σολομών, θὰ δώσεις στὸν καθένα ἄνθρωπο «κατὰ τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ, ὡς ἂν γνῷς τὴν καρδίαν αὐτοῦ», ἀνάλογα μὲ τὴν ὅλη διαγωγή του καὶ τὰ ἐλατήρια τῆς καρδιᾶς του, τὰ ὁποῖα γνωρίζεις. Διότι Σὺ «μόνος γινώσκεις τὴν καρδίαν υἱῶν ἀνθρώπων» (Β´ Παραλ. ϛ´ 30). Ὡς παντογνώστης καὶ καρδιογνώστης, γνωρίζεις τὸ ἐσωτερικὸ τῆς καρδιᾶς ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Καὶ εἶσαι ὁ μόνος ποὺ τὸ γνωρίζεις. Οὔτε οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, οὔτε οἱ δαίμονες, οὔτε καὶ οἱ ἄγγελοι μποροῦν ἀπὸ μόνοι τους νὰ γνωρίζουν τί κρύβουμε μέσα μας. Μόνος ὁ Θεός.
. Πόσο βαθὺς ὁ μυστικὸς κόσμος τῆς ψυχῆς μας! Οὔτε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι δὲν μποροῦμε ἐπαρκῶς νὰ τὸν ἐξερευνήσουμε καὶ ἐπακριβῶς νὰ τὸν γνωρίσουμε. Μόνο ὁ Θεός. Ἐνώπιόν Του ὅλα εἶναι φανερὰ καὶ γνωστά.
. Ἡ ἀλήθεια αὐτὴ μπορεῖ πολὺ νὰ μᾶς βοηθεῖ νὰ διατηροῦμε καὶ τὴν ἐσωτερική μας καθαρότητα. Ποτὲ δὲν θὰ θέλαμε μπροστὰ στὰ μάτια τῶν ἀνθρώπων νὰ κάνουμε κάτι κακό, ποὺ θὰ μᾶς ἐκθέσει. Πόσο προσεκτικότεροι πρέπει νὰ εἴμαστε μπροστὰ στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ!
. Τὸ βλέμμα τοῦ Θεοῦ μᾶς παρακολουθεῖ. Ἡ σκέψη αὐτὴ μᾶς γεμίζει μὲ ἅγιο φόβο, ὁ ὁποῖος μᾶς συγκρατεῖ ἀπὸ τὴν ἐκτροπὴ στὸ κακὸ καὶ μᾶς χαρίζει τὴν ἐλπίδα ὅτι ὁ Θεὸς θὰ ἀμείψει τὸν ἀγώνα μας νὰ προσέχουμε ὄχι μόνο τὰ ἐξωτερικά μας ἔργα, ἀλλὰ καὶ τὶς ἐσωτερικὲς καταστάσεις τοῦ νοῦ καὶ τῆς καρδιᾶς.
