Φιλαυτία είναι η υπερβολική αγάπη που τρέφουμε για τον εαυτό μας. Φοβόμαστε μην πάθουμε κάποιο κακό, μην εκτεθούμε σε κάποιον κίνδυνο! Θέλουμε να τα έχουμε όλα δικά μας, να μη μας λείπει απολύτως τίποτε! Θέλουμε τα πάντα να γίνονται για τη δική μας διευκόλυνση!
Κατά τους Πατέρες της εκκλησίας η φιλαυτία είναι η μητέρα των παθών, από την οποία γεννήθηκαν και τα υπόλοιπα πάθη. Ο άγιος Θεός δεν μας έπλασε με πάθη. Μας έπλασε «κατ’ εικόνα» και «καθ’ ομοίωσιν» του. Με την ελεύθερη θέλησή μας αμαρτήσαμε! Αλλά αντί να μετανοήσουμε για την παρακοή μας, θελήσαμε με νοσηρό τρόπο να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο πάθος, το πάθος της φιλαυτίας, που μοιάζει με μεγάλο κορμό δένδρου από τον οποίο ξεπετάγονται σαν λαίμαργα βλαστάρια και άλλα πάθη.
Ο φίλαυτος ζει εγωκεντρικά. Επιθυμεί οι πάντες και τα πάντα να περιστρέφονται γύρω από αυτόν. Αν είναι δυνατόν ακόμη και ο Θεός. Ακόμη και όταν προσεύχεται, δεν προσεύχεται στον Θεό αλλά στον εαυτό του, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος. Να θυμηθούμε την προσευχή του Φαρισαίου. «Σταθείς προς εαυτόν ταύτα προσηύχετο» (Λουκ. ιη΄ 11).
Επίσης ο φίλαυτος είναι ατομιστής. Προκρίνει πάντοτε το δικό του συμφέρον, τη δική του άνεση, τη δική του καλοπέραση. Δεν ξέρει να κάνει θυσίες για τους άλλους. Αξιώνει οι άλλοι να γίνονται θυσία γι’ αυτόν.
Ακόμη ο φίλαυτος έχει πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του. Καλλιεργεί αίσθημα υπεροχής ότι είναι καλύτερος απ’ όλους τους άλλους. Θέλει σε κάθε δραστηριότητα να γίνεται το δικό του θέλημα, να είναι αυτός ο κυρίαρχος. Δεν ανέχεται να τον αμφισβητούν οι άλλοι. Αν κάποιος τολμήσει να του κάνει παρατήρηση, ενοχλείται και υπεραμύνεται ότι είναι σε όλα σωστός.
Τέλος ο φίλαυτος αποξενώνεται κι από τους συνανθρώπους του. Ο κόσμος να χαλάει γύρω του, δεν απλώνει το χέρι να βοηθήσει. Φοβερό πάθος η φιλαυτία! Πέτρα την κάνει την καρδιά. Χωρίζει τον άνθρωπο από τον Θεό, τον χωρίζει και από τους συνανθρώπους του.
Από τα παραπάνω εννοούμε ότι η φιλαυτία είναι η ασθένεια πολύ βαριά και δυσθεράπευτη. Είναι ο γίγαντας των παθών. Μοιάζει με επιθετικό, καθολικό καρκίνο που απλώνει παντού τα πλοκάμια του! Παραμορφώνει τόσο πολύ το κάλλος της ψυχής, που την κάνει τελείως αγνώριστη! Ξεκινάει ως αγάπη και εξελίσσεται ως έχθρα του εαυτού μας. Ο φίλαυτος καταστρέφει μόνος του τον εαυτό του.
Πώς όμως θεραπεύεται το ολέθριο πάθος της φιλαυτίας; Δεν θεραπεύεται εύκολα, διότι έχει πολύ βαθιές ρίζες. Καλούμαστε να νεκρώσουμε τον παλαιό άνθρωπο, που υπάρχει μέσα μας μαζί με τα θελήματα και τις κακές επιθυμίες του. Να μην του κάνουμε τα θελήματα, αλλά τα ακριβώς αντίθετα απ’ όσα μας ζητάει. Να καλλιεργούμε τη θεμελιώδη αρετή της αυταπαρνήσεως, που είναι η παντελής λήθη του εαυτού μας, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος. Να βλέπουμε την ένδεια και την αδυναμία μας και να ταπεινώνουμε τον λογισμό μας λέγοντας: Ποίος είμαι εγώ, Κύριε, και ποίος με λογαριάζει;
Επίσης, για να υπερνικήσουμε τη φιλαυτία μας, χρειάζεται να κόβουμε το θέλημα μας, να παραιτούμεθα από την δική μας προτίμηση. «Αυταπάρνησίς εστίν…. η των θελημάτων εαυτού αναχώρησις», παρατηρεί ο Μέγας Βασίλειος (ΕΠΕ 8, 214). Να καλλιεργούμε φρόνημα τελωνικό ότι είμαστε αμαρτωλοί. Ό,τι καλό έχουμε, να το αποδίδουμε στη Χάρη του Θεού. «Ουκ εγώ δε, αλλ’ η χάρις του Θεού η συν εμοί» (Α΄ Κορ. ιε΄ 10). Να μη στενοχωρούμαστε όταν δεν μας αναγνωρίζουν οι άλλοι. Αν θέλουν να μας αναγνωρίσουν, ας μας αναγνωρίσουν. Αν δεν θέλουν να μας αναγνωρίσουν, ας μη μας αναγνωρίσουν. Εμάς να μας απασχολεί αν μας αναγνωρίζει ο Θεός, πώς θα βρούμε έλεος ενώπιον του Θεού.
Επίσης το πάθος της φιλαυτίας πολεμείται με την αγάπη.«Η αγάπη ου ζητεί τα εαυτής» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 5 ). Δεν θα προκρίνουμε το δικό μας συμφέρον αλλά το συμφέρον των πολλών. Όχι αυτό που εξυπηρετεί εμάς, αλλά εκείνο που εξυπηρετεί το σύνολο. Η καρδιά μας να χτυπάει από αγάπη για τους συνανθρώπους μας. Να μάθουμε να δινόμαστε στους άλλους. Να είμαστε διάκονοι και υπηρέτες των άλλων κατά το πρότυπο του Κυρίου μας. Ο Κύριος έπλυνε τα πόδια των μαθητών του. Κι εμείς να εξυπηρετούμε τους συνανθρώπους μας με κάθε ταπείνωση.
Κι ακόμη χρειάζεται να έχουμε πλατιά καρδιά που όλους θα τους χωράει. Να προσευχόμαστε για τους φίλους μας και για τους εχθρούς, για όλο τον κόσμο. Να τους έχουμε όλους στην καρδιά μας. Ο απόστολός Παύλος βρισκόταν φυλακισμένος στη φυλακή της Ρώμης και έγραφε στους Φιλιππησίους: «Καθώς έστι δίκαιον εμοί τούτο φρονείν υπέρ πάντων υμών διά το έχειν με εν τη καρδία υμάς…» (Φιλιπ. Α΄ 7). Τους είχε όλους μέσα στην καρδιά του, κι ας βρισκόταν τοπικά πολύ μακριά τους. Το ίδιο να κάνουμε και εμείς. Να δείχνουμε θυσιαστική αγάπη για τους άλλους. Η αγάπη που δείχνουμε στους συνανθρώπους μας επιστρέφει σε μας τους ίδιους. Ευεργετώντας τους άλλους, ωφελούμε στην ουσία τον εαυτό μας. Δείχνοντας αληθινή αγάπη στους άλλους, αγαπούμε αληθινά τον εαυτό μας.
Το βαθύρριζο πάθος της φιλαυτίας μόνο με τις δικές μας δυνάμεις δεν θα μπορέσουμε να το νεκρώσουμε. Αλλά με τη χάρη του Θεού όλα είναι κατορθωτά. Ας ζητούμε λοιπόν την βοήθεια του Θεού. Να παρακαλούμε τον Κύριο να μας ελευθερώσει από τα δεσμά της φιλαυτίας και να μας βγάλει στο ξέφωτο της αληθινής ελευθερίας.