Θεατρικές παραστάσεις στους …θαλάμους νοσηλείας (!)
Η Ιφιγένεια Γρίβα, μία από τους ηθοποιούς της ομάδας καλλιτεχνών που συμμετέχουν στη δράση του Εθνικού Θεάτρου, μας μιλά για την ξεχωριστή εμπειρία και την τέχνη που πάντα μιλά στις ψυχές των ανθρώπων
Η λέξη “Επισκεπτήριο” εισάγει την σκέψη σε δυο διαφορετικούς κόσμους, αυτόν της ανημπόριας και του αναγκαστικού περιορισμού του ανθρώπου σ’ ένα χώρο και ταυτόχρονα αλλά και ιαματικά σ΄ έναν άλλον που στέκεται δίπλα στον ταλαιπωρημένο και του κρατά το χέρι για μερικές πολύτιμες στιγμές. Οι συνάνθρωποί μας την ώρα του πόνου τους, μετατρέπονται σε αγγέλους που δοκιμάζουν την αγάπη μας. Αυτό από μόνο του είναι μια αριστουργηματική σκηνή.
Υπάρχει ωστόσο κι ένα “Επισκεπτήριο” που δημιουργήθηκε και αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές δράσεις του Εθνικού Θεάτρου. Συνιστά ένα έργο δυνατής κοινωνικής ευθύνης και απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη την τέχνη και την επικοινωνία αλλά που λόγοι υγείας τούς στερούν την δυνατότητα να παρακολουθήσουν έστω ένα έργο σε μια θεατρική σκηνή. Το “Επισκεπτήριο” λοιπόν πάει το θέατρο στα Νοσοκομεία και προσφέρει χαρά παρουσιάζοντας μέσα από τη δραματοποιημένη αφήγηση κλασικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Μια ομάδα καλλιτεχνών παίζει θέατρο μέσα στους θαλάμους νοσοκομείων, απαλύνοντας τον καημό της ασθένειας: Πρόκειται για τον Ηλία Κουνέλα, την Ιφιγένεια Γρίβα, τον Στέλιο Ανδρονίκο, τον Πάνο Ιωσηφίδη.
Μιλήσαμε με την Ιφιγένεια, μια νεαρή ηθοποιό που διατήρησε το χαμόγελό της, όσο διήρκεσε η συνομιλία μας. Ένα χαμόγελο, σαν αντίδωρο προερχόμενο από την συναναστροφή της με τον ανθρώπινο πόνο και την διάθεσή της να τον μαλακώσει με την τέχνη της.
Η Ιφιγένεια Γρίβα γεννήθηκε στην Αθήνα και αφού τελείωσε την Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, μπήκε στην Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και ακολούθως άρχισε η καλλιτεχνική της πορεία. Καθοριστικός σταθμός εκτός από το “Επισκεπτήριο” ήταν και ο πρωταγωνιστικός της ρόλος στο «Γάμο του Καραχμέτη» του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. Τιμήθηκε για την εξαιρετική της ερμηνεία στον “Γάμο του Καραχμέτη” σε σκηνοθεσία Όλιας Λαζαρίδου, που παίχτηκε με παρατάσεις στο Από «Μηχανής Θεάτρον», κερδίζοντας το βραβείο του πιο εξελίξιμου ηθοποιού στα έκτα βραβεία κοινού του All4fun το 2018.
Η ίδια θα αναφερθεί στην τέχνη που είχε πάντα την ικανότητα να μιλάει στις ψυχές των ανθρώπων χωρίς να υποδεικνύει, να αποκαλύπτει χωρίς να φοβίζει και πάνω απ’ όλα να αγκαλιάζει χωρίς καμία διάκριση. Τους χωράει όλους αυτή η ομπρέλα: φτωχούς, πλούσιους, υγιείς, καταπονημένους, μοναχικούς, ευτυχισμένους, εξαγριωμένους».
Της ζητήσαμε να μας δώσει μια εικόνα από την δράση του “Επισκεπτηρίου” και να μας πάει πίσω στο ξεκίνημά της δημιουργίας του και η Ιφιγένεια ευχαρίστως μοιράστηκε μαζί μας τις μνήμες της:
«Με μια τροχήλατη βαλίτσα με τα βασικά εφόδια, πολύχρωμα κοστούμια, μουσικά όργανα, αντικείμενα, μπαίνουμε μέσα στους θαλάμους και δίνουμε παραστάσεις προσωπικά και δωρεάν σε όποιον το ζητά»
«To “Eπισκεπτήριο” είναι η Δράση του Εθνικού Θεάτρου που αισίως εδώ και 5 χρόνια φέρνει την τέχνη του θεάτρου στα νοσοκομεία και συγκεκριμένα μέσα στους θαλάμους των ασθενών γύρω από το κρεβάτι τους. Μέσα σε μια τροχήλατη βαλίτσα που έχει τα βασικά υλικά εφόδια, δηλαδή τα πολύχρωμα κοστούμια, τα μουσικά όργανα και τα σκηνικά αντικείμενα, τρεις ηθοποιοί μπαίνουμε μέσα στους θαλάμους των νοσοκομείων και δίδουμε μικρές παραστάσεις προσωπικά και δωρεάν σε αυτόν που θα το ζητήσει. Έχουμε γράψει ένα γράμμα προς τον ασθενή που μοιράζεται από την εκάστοτε Κοινωνική Υπηρεσία του νοσοκομείου παρουσιάζοντας το ποιοι είμαστε και το τι κάνουμε. Μετά αυτός, όποτε θέλει, μας καλεί. Οι ιστορίες που φέρουμε μαζί μας είναι έργα από την Παγκόσμια Λογοτεχνία όπως ”Ο γέρος και η θάλασσα”- Έρνεστ Χεμινγούει, το ”Από τι ζουν οι άνθρωποι” –Λέων Τολστόι, η ιστορία του ”Ιώβ” από την Παλαιά Διαθήκη και άλλες. Δεν φοβηθήκαμε να καταπιαστούμε και με πιο πυρηνικά θέματα, όπως είναι ο θάνατος, η εγκατάλειψη, η μοναξιά, ο Θεός, η αρρώστια, η υπομονή, κλπ. Αυτό βέβαια γίνεται με ελαφράδα και χιούμορ, συχνά με τον τρόπο των κλόουν που δεν φοβούνται την αποτυχία. Ο εμπνευστής αυτής της Δράσης είναι ο Ηλίας Κουνέλας που νοσηλευόμενος ο ίδιος σε νοσοκομείο αρκετά χρόνια πριν, θέλησε να δημιουργήσει αυτόν τον περιοδεύοντα θίασο. Έτσι πρότεινε τότε στην συντροφιά μας την ιδέα του και χωρίς δεύτερη σκέψη άρχισε αυτό το μεγάλο ταξίδι. Θα έλεγα λοιπόν ότι το ”Επισκεπτήριο” ξεκίνησε από μία ανάγκη, την ανάγκη να έρθει το θέατρο δίπλα -κυριολεκτικά- στον συνάνθρωπο, σε μια στιγμή της ζωής του αρκετά δύσκολη, μιας και παλεύει με το μεγαλύτερο δώρο που έχει λάβει από τον Θεό, την ίδια τη ζωή και σε έναν χώρο που θεωρείται απωθητικός και ξένος».
Στο ερώτημά μας, αν για μια νέα κοπέλα όπως εκείνη, η αποδοχή της πρότασης να δίνει παραστάσεις σ’ ένα κοινώς ομολογουμένως σκληρό περιβάλλον, συνάντησε μέσα της αντιστάσεις, η νεαρή ηθοποιός μάς εξομολογήθηκε:
«Η αποδοχή μου στην πρόταση αυτή μάλλον αρχίζει πιο παλαιά απ’ όσο φαντάζομαι. Ίσως να προέρχεται από την παιδική μου ηλικία όταν μικρό κοριτσάκι ακόμα, πήγαινα στον άρρωστο παππού μου και τον φρόντιζα – όσο με άφηνε βέβαια η ανησυχία των μεγάλων στο να μην πάθω κάτι-. Όλως περιέργως αυτό όχι μόνο μου άρεσε αλλά το θεωρούσα τελείως φυσικό, να βλέπω τον παππού μου στο κρεβάτι άρρωστο. Τότε δεν με φόβιζε η απώλεια. Κρατούσα το πρόσωπό μου στον ήλιο και άφηνα τις σκιές να πέφτουν από πίσω μου».
Πώς όμως αντιμετωπίζουν οι ασθενείς τον αναπάντεχο περιοδεύοντα θίασο; Η Ιφιγένεια που ζει την συνάντηση και τις συναισθηματικές φορτίσεις των στιγμών, μας λέει:
«Κάθε παράσταση είναι μοναδική και ξεχωριστή. Οι ασθενείς-θεατές μας, συνήθως μας περιμένουν με ανυπομονησία και περιέργεια, ετοιμάζονται για το γεγονός της ημέρας -κάποιοι φοράνε τα καλά τους, φτιάχνονται για να μας υποδεχθούν, χαμογελάνε με τα μάτια τους. Κάποιοι δεν το πιστεύουν ότι υπάρχουμε παρά μόνο όταν μας αντικρύσουν με σάρκα και οστά. Όπως όταν παίξαμε σε μια μοναχή στο Αγία Όλγα που οι γιατροί μάς έλεγαν ότι δεν περπατάει, δεν βγαίνει από το δωμάτιό της. Μετά την παράσταση, βγήκε στο διάδρομο και μίλαγε για όλα όσα άκουσε και είδε. Ύστερα από μια εβδομάδα που ξαναπήγαμε είχε πάρει εξιτήριο και είχε γυρίσει στο μοναστήρι. Κανείς στο νοσοκομείο δεν το περίμενε. Δεν τολμώ να πω ότι κάναμε κάτι σπουδαίο ή ότι οφείλεται αυτό σε εμάς. Όλα αυτά πάντα μας γεννούν έκπληξη!»
Όσο για το ρεπερτόριο και τις επιλογές ανάλογα με την περίσταση η ίδια θα μας πληροφορήσει πως:
«Η επιλογή των παραστάσεων γίνεται πάντα με ένα προσωπικό κριτήριο, δηλαδή πόσο με αφορούν εμένα σαν Ιφιγένεια και τι μήνυμα πιστεύω πως έχει το έργο σε σχέση με την καλή αφήγηση της ζωής. Τι είναι αυτό που θέλω να πω στον κόσμο μέσα από τις λέξεις ενός έργου ή ενός ήρωα. Είναι όλα αυτά που κουβαλώ μέσα μου που έπειτα από τρικυμίες έχουν διασωθεί και θέλω να τα μοιραστώ.
Η Σεραϊνώ ήταν ένα μεγάλο σχολείο, με δίδαξε πράγματα που φώτισαν πτυχές άγνωστες της ζωής μου. Τα έργα είναι ζωντανά και η σχέση πάντα αμφίδρομη.
Οι ασθενείς επιλέγουν συνηθώς αυτό που θεωρούν ότι χρειάζονται τη δεδομένη στιγμή για να τους τονώσει ή για να τους ελαφρύνει. Έχουμε παρατηρήσει ότι οι ασθενείς στους οποίους άλλαξε ριζικά, απότομα και απρόσμενα η ζωή τους, επιλέγουν συνήθως μια ιστορία, ένα θεατρικό έργο με θέμα την υπομονή. Όσοι πάλι παλεύουν με ένα χρόνιο νόσημα όπως ο καρκίνος, επιλέγουν την ιστορία για την δύναμη της ψυχής. Οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας επιλέγουν την ιστορία της αγάπης. Βέβαια αυτό είναι σχετικό και εύκολα μπορεί να ανατραπεί. Κάθε μία ιστορία αντιστοιχεί με ένα από τα διηγήματα που έχουμε επιλέξει να βρίσκονται στη φαρέτρα μας.»
Έπειτα από 630 παραστάσεις, το “Επισκεπτήριο” συνεχίζει ως θεσμός πολύτιμος, τον θεατρικό και ποιητικό λόγο. Στην ερώτησή μας αν οι θεατές νιώθουν την λύτρωση μιας όμορφης ιστορίας μέσα από την παράσταση, η βραβευμένη ηθοποιός απαντά ποιητικά μα και περιγραφικά:
«Όταν πια η παράσταση έχει τελειώσει, ξαφνικά όλος ο θάλαμος έχει αλλάξει. Το κρεβάτι έχει γίνει βάρκα, η κουρτίνα έχει γίνει πανί και ο φαρμακευτικός ορός, θάλασσα. Όλα έχουν αλλάξει, και εμείς έχουμε γίνει αγαπημένοι φίλοι και αδελφοί. Συχνά μας καλούν στο σπίτι τους για να μας κάνουν το τραπέζι ακόμα και αν ξέρουν πως δεν θα τα καταφέρουν. Εμείς δε, από την αρχή της Δράσης έχουμε το λεγόμενο ”τετράδιο των μηνυμάτων”. Αυτό είναι ένα τετράδιο που ο κάθε ασθενής γράφει μια ευχή για τον επόμενο και έτσι όλοι συνδέονται με κάποιο τρόπο μεταξύ τους.»
Ρωτήσαμε κατά πόσο αλλάζει τον δωρητή η ιερότητα της προσφοράς και η μοναδική, έως τώρα γυναίκα ηθοποιός του “Επισκεπτηρίου” θα μας δώσει ένα αισιόδοξο μήνυμα:
«Το ”Επισκεπτήριο” σίγουρα με έχει αλλάξει και παρόλο που με γέμισε με αναπάντητα ερωτήματα, μου αποκάλυψε την ομορφιά του μυστηρίου της ζωής. Μου έμαθε πως τίποτα δεν χάνεται στ’ αλήθεια αν υπάρχει ζωντανό μέσα στην καρδιά μας, πως η λέξη άνθρωπος χτίζεται μέσω της προσφοράς, πως η κάθε μέρα, το κάθε λεπτό, η κάθε ανάσα είναι ένα αληθινό δώρου Θεού και πως στη ζωή μπορεί να μην γίνουν όσα ονειρευτήκαμε, όμως θα γίνουν άλλα…».
Στις θεατρικές αίθουσες, όταν η παράσταση τελειώσει και οι ηθοποιοί υποκλίνονται, σβήνουν τα φώτα, οι κουίντες τραβιούνται και κλείνουν, τότε οι θεατές αποχωρούν έχοντας την πολυτέλεια να κουβεντιάσουν τις εντυπώσεις τους με ανάλαφρη διάθεση. Ωστόσο το ταπεινό κοινό ενός θαλάμου στο νοσοκομείο παραμένει στο κρεβάτι του, ή σέρνει τα βήματά του στους διαδρόμους. Αυτές είναι οι ακριβοπληρωμένες ώρες της μοναξιάς. Ωστόσο αυτόν τον θεατή της πυτζάμας και της παντόφλας, που φόρεσε αν το επέτρεπε η κατάστασή του “τα καλά τoυ” για την περίσταση, τον επισκέφθηκε ένας θίασος που αποζητούσε το χειροκρότημά του. Ήρθαν καλλιτέχνες, οι οποίοι δεν δυσφόρησαν από την μυρωδιά των φαρμάκων που πλανιέται μόνιμα στον αέρα. Ήρθαν αγγελιοφόροι που του έδωσαν ένα μήνυμα “ότι μόνο τότε τολμούμε ν΄ αγαπούμε τον Θεό, όταν τον βλέπουμε στον πλησίον”.
____________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 29.05.2019