Ο Μεταξάς αντελήφθη πως ο Χίτλερ απέτρεψε τον Μουσολίνι να επιτεθεί αμέσως μετά τον άνανδρο τορπιλλισμό: “Εκ διαφόρων πηγών έξω και έσω Ιταλία απέσχεσε πολεμικής ενέργειας εναντίον μας – Χίτλερ;” (Ημ. 18/8/40). Μολονότι από τα κομμάτια της τορπίλλης δεν υπήρχε αμφιβολία για την εθνικότητα των δολοφόνων, ο Μεταξάς προσεποιήθει ότι δεν γνωρίζαμε σε ποιούς ανήκε το υποβρύχιο. Ο λαός εγνώριζε την αλήθεια και ένα βαθύ μίσος εθερίευε κατά των Ιταλών. Απετάθη στους Γερμανούς, “Ερώτηση εις Γερμανίαν… Ακόμα 10 βράδυ καμμία απάντηση. Πολύ με ανησυχούν”. (Ημ. 24/8/40). τελικώς, ο πρέσβυς μας Ραγκαβής συναντήθηκε με τον Ρίμπεντροπ και εξασφαλίσαμε, ότι οι Γερμανοί θα εμποδίσουν τους Ιταλούς να μας επιτεθούν: “Μας έσωσαν και εσχάτως από Ιταλίαν… Εύνοιαν Χίτλερ… Δύναται (Ραγκαβής) επιζητήσει συνάντηση Χίτλερ και ευχαριστήσει εκ μέρους μου – Βεβαιούται εκ Ρώμης τελευταία επέμβαση Χίτλερ” (Ημ. 28-29/8/1940).
Οι γερμανικές παρεμβάσεις δεν επαναπαύουν τον Μεταξά. Κατά τας δύσκολους αυτάς ώρας οι πολιτικάντηδες του δημιουργούν προβλήματα. Τους αντιμετωπίζει δυναμικώς. Ο φίλος του Τουρκοβασίλης στέλλεται εις εξορίαν και όλοι αντιλαμβάνονται ότι ο Μεταξάς δεν παίζει, ποτέ δεν έπαιξε και ιδίως τοιαύτην εποχήν. Γίνεται φιλύποπτος. Αντικαθιστά όλη την φρουρά του. Απαιτεί από τον Γεώργιον να ξεκαθαρίσει την θέση του: συμφωνεί ολοκληρωτικός με την πολιτική του; Ναι ή όχι; Ο Βασιλεύς απάντησε: “απολύτως σύμφωνος”.
Ο μοιραίος Οκτώβριος του ΄40 φέρει τις πληροφορίες των Ελλήνων κατασκόπων περί συγκεντρώσεων Ιταλικών στρατευμάτων πλησίον των συνόρων. Τα άσχημα προαισθήματα κυριεύουν τον Μεταξά. Εσωτερικώς συγκλονίζεται, αλλά εξωτερικώς δείχνει νηφάλιος. Εν τούτοις περιμαίνει τον πόλεμον. Απορεί που δεν έρχεται.
συχία… 17 Οκτωβρίου. Η παράδοξος ησυχία… 19 Οκτωβρίου. Ησυχία… 20 Οκτωβρίου. Ησυχία… 21 Οκτωβρίου. Ησυχία… 22 Οκτωβρίου. Ησυχία… 23 Οκτωβρίου. Ησυχία… 24 Οκτωβρίου. Ελάβαμε όλα τα μέτρα μας… 25 Οκτωβρίου. Σήμερα δεν έγινε η ιταλική επίθεσις… 26 Οκτωβρίου. Ούτε σήμερα επίθεσις… 27 Οκτωβρίου. Τι νύχτα! Κατά τις 2 το πρωί Νικολούδης τηλεφωνεί καταγγελίαν εναντίον μας Στεφάνι – ότι Ελληνική συμμορία εισλθεν εις Αλβανικόν έδαφος, συνεπλάκη κ.λπ. Συνδυάζων πληροφορίας καήι φήμας και ημερομηνίας (25-28) απέκτησα πεποίθησιν ότι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι΄ επικείμενην αύριον ίσως επίθεσιν. Νικολούδης σπίτι μου. Συνεννόησις κ.λπ. με Παπάγον και σύνορα… Εννοείται ότι ελαγοκοιμήθηκα δύο ώρες διακοπτόμενος από το τηλέφωνο…”.
Δεν νομίζω να χρειάζονται σχόλια, δια να αντιληφθεί κάποιος, πως την 28η Οκτωβρίου ο Μεταξάς δεν ηφνιδιάσθει, όπως νόμιζαν οι Ιταλοί.Προητοιμασμένος περίμενε να δοξάσει το Έθνος και αυτός να εισέλθει εις την ιστορίαν ως άξιος πολέμαρχος.
Η 28η Οκτωβρίου 1940 ήτο Δευτέρα. Πρωτού ξημερώσει, εις την αίθουσα υποδοχής μιας οικίας, εις την Κηφισίαν, δύο άνδρες συνωμιλούν γαλλικά. Με την ημέρα θα ανατείλει νέος καιρός δια δύο Έθνη. Ο Μεταξάς από μετριοφρωσύνη, δεν περιέγραψε εκείνη τη δραματική σκηνή. Η εγγραφή εις το ημερολόγιό του που συσχετίζεται με την κύρυξη του πολέμου είναι δωρική:
“Νύχτα στις τρεις με ξυπνούν, ο Τραυλός. Έρχεται ο Grazzi. – Πόλεμος!…”
Το σαλόνι του Ιωάννη Μεταξά
Ο Γκράτσι μίλησε περισσότερον διεξοδικώς. Έγραψεν βιβλίο, έδωσε συνεντεύξεις και περιέγραψε από το ένα μέρος το μεγαλείο και από το άλλο την αθλιότητα των ιστορικών στιγμών. Να τι εξεμυστηρεύθη:
εταξά ήτο:
“Alors, c’ est la guerre”! (Λοιπόν, πόλεμος!).
(…)
28η Οκτωβρίου 1940
Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηρά ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Ελληνες, μου εξήτησε σήμερον την 3ηςπρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ίδιαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζεν την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο, ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.
Τώρα θα αποδείξωμεν εαν πράγματι έιμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Ολον το Εθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς παραδόσεις μας.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών!
Ιωάννης Μεταξάς
Διάγγελμα της Α.Μ. του Βασιλέως προς τον Ελληνικόν Λαόν.
28η Οκτωβρίου 1940
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως σας ανήγγειλε προ ολίγου υπό ποίους όρους ηναγκάσθημεν να κατέλθωμεν εις πόλεμον κατά της Ιταλίας, επιβουλευθείσης την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.
Κατα την Μεγάλην αυτήν στιγμήν είμαι βέβαιος ότι κάθε Ελλην και κάθε Ελληνίς θα εκτελέσωσι το καθήκον των μέχρι τέλους και θα φανώσιν αντάξιοι της ενδόξου ημών ιστορίας.
Με πίστη εις τον Θεόν και εις τα πεπρωμένα της φυλής, το Έθνος!