Θέμα χρόνου η επόμενη παγκόσμια χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Η Γερμανία και η Γαλλία βρίσκονται σε βαθιά κρίση
Ίσως είναι καιρός να δοκιμάσουμε λίγη «λιγότερη Ευρώπη» πριν να είναι πολύ αργά
Στη Μεγάλη Βρετανία, τα πράγματα δεν πηγαίνουν ακριβώς όπως είχε σχεδιάσει η ΥΠΟΙΚ Rachel Reeves.
Η οικονομία έχει συρρικνωθεί τους τελευταίους δύο μήνες και ο πληθωρισμός δύσκολα θα τιθασευτεί.
Ο πρώτος προϋπολογισμός των Εργατικών μετά από περισσότερα από 14 χρόνια έτυχε ψυχρής υποδοχής.
Ωστόσο, όλα είναι σχετικά. Τουλάχιστον η Βρετανίδα υπουργός Οικονομικών δεν δυσκολεύτηκε να περάσει τα μέτρα της από το κοινοβούλιο, κάτι που δεν μπορεί να ειπωθεί για τον Emmanuel Macron στη Γαλλία.
Και αν οι βουλευτές της αντιπολίτευσης στο Westminister καλούσαν σε ψήφο δυσπιστίας, η τεράστια πλειοψηφία των Εργατικών θα την έσωζε από την ήττα που υπέστη ο καγκελάριος της Γερμανίας, Olaf Scholz, νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα.
Στη Γερμανία και τη Γαλλία, η υποστήριξη προς τα κόμματα της άκρας δεξιάς και της άκρας αριστεράς αυξάνεται, και δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς το γιατί.
Η κρίση που χτύπησε χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης πριν από 15 χρόνια –την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία– έχει πλέον φτάσει στον πυρήνα της ζώνης του ενιαίου νομίσματος. Ας είμαστε σαφείς: η Γαλλία δεν είναι η νέα Ελλάδα.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πιθανότατα θα παρέμβει για να αγοράσει γαλλικά ομόλογα σε περίπτωση κερδοσκοπικής επίθεσης και είναι πλέον καλύτερα εξοπλισμένη να το κάνει από ό,τι κατά την τελευταία κρίση.
Ωστόσο, υπάρχει ο φόβος ότι η ιστορία θα επαναληφθεί. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008 δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, και υπήρχαν πολλές προειδοποιητικές ενδείξεις τη δεκαετία του 1990 –από το Μεξικό μέχρι την Ταϊλάνδη και από τη Νότια Κορέα μέχρι τη Ρωσία– για τα επερχόμενα προβλήματα.
Παρά τα σημάδια, λίγοι φαντάζονταν ότι η κρίση θα εξαπλωνόταν στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, τις ΗΠΑ, μέχρι που ήταν πολύ αργά.
Σήμερα υπάρχουν και πάλι πολλές «κόκκινες σημαίες». Έχει σημασία ότι ο Scholz αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο αποπομπής του από την καγκελαρία στις πρόωρες εκλογές του Φεβρουαρίου, και έχει σημασία ότι ο Macron θα αναγκαστεί να περάσει έναν προσωρινό προϋπολογισμό. Αυτά δεν είναι μικρές αναταράξεις• είναι σημάδια επερχόμενης καταιγίδας.
Το πρόβλημα
Το πρόβλημα για τις δύο μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης είναι ότι είναι στάσιμες ενώ διατηρούν γενναιόδωρα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας που χρονολογούνται από τις μεταπολεμικές δεκαετίες, όταν η ανάπτυξή τους ήταν ακόμη ισχυρή.
Τα χαμηλά επίπεδα ανεργίας εξασφάλιζαν τα φορολογικά έσοδα που απαιτούνταν για την κάλυψη συντάξεων και άλλων παροχών.
Η άφιξη της γενιάς των baby boomers σήμαινε ότι υπήρχαν πολλοί εργαζόμενοι για κάθε συνταξιούχο.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος των αμυντικών δαπανών της Ευρώπης, επιτρέποντας στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να δώσουν προτεραιότητα στις κοινωνικές δαπάνες.
Ωστόσο, αυτές οι ευνοϊκές συνθήκες δεν ισχύουν πλέον. Τα ποσοστά γεννήσεων έχουν μειωθεί και οι baby boomers γερνούν.
Η Ευρώπη αναγκάζεται να ξοδεύει περισσότερα για την άμυνά της, λόγω Ρωσίας.
Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης έχουν καταρρεύσει.
Η γερμανική οικονομία δεν είναι σήμερα μεγαλύτερη από ό,τι ήταν πριν από την έναρξη της πανδημίας Covid, πριν από πέντε χρόνια• την ίδια περίοδο, η Γαλλία έχει αναπτυχθεί κατά λιγότερο από 1% ετησίως κατά μέσο όρο.
Οι στάσιμες συνθήκες διαβίωσης σημαίνουν δυσαρεστημένους ψηφοφόρους, όπως διαπίστωσε πρόσφατα ο Scholz.
Η ασθενής ανάπτυξη δυσκολεύει επίσης τις κυβερνήσεις να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους, γεγονός που ασκεί πίεση για περικοπή παροχών και αύξηση φόρων.
Όπως διαπιστώνει ο Macron, αυτή η προσέγγιση δεν είναι καθόλου δημοφιλής.
Η ευρωζώνη υποτίθεται ότι δεν θα εξελισσόταν έτσι. Το σκεπτικό για το ενιαίο νόμισμα, όταν εισήχθη πριν από 25 χρόνια, ήταν ότι θα οδηγούσε σε ταχύτερη ανάπτυξη και θα έκλεινε το χάσμα στο βιοτικό επίπεδο με τις ΗΠΑ.
Στην πραγματικότητα, συνέβη το αντίθετο: οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν αδύναμοι και το χάσμα με τις ΗΠΑ διευρύνθηκε.
Τα ελαττώματα του ευρώ ήταν προφανή από την αρχή: ήταν μια προσέγγιση «ένα μέγεθος» για χώρες με διαφορετικές ανάγκες, βασισμένη στις νεοφιλελεύθερες αρχές ότι ο χαμηλός πληθωρισμός και οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί θα δημιουργούσαν ισχυρότερη ανάπτυξη.
Η έλλειψη κοινής δημοσιονομικής πολιτικής για την αναδιανομή πόρων από τις πλουσιότερες προς τις φτωχότερες χώρες της ευρωζώνης δεν βοήθησε επίσης.
Η αποτυχία του ευρώ να αποδώσει είχε σημαντικές συνέπειες.
Πρώτον, η αργή ανάπτυξη έκανε τα κράτη-μέλη πιο συντηρητικά και πιο ανθεκτικά στην αλλαγή.
Η Ευρώπη στερείται της δυναμικής των ΗΠΑ και έχει παραμείνει προσκολλημένη σε παλιές βιομηχανίες για πάρα πολύ καιρό.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τη Γερμανία, η οποία έχει καθυστερήσει οδυνηρά να εισέλθει στην ψηφιακή εποχή και να αναγνωρίσει την απειλή για τις εταιρείες αυτοκινήτων της που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα.
Δεύτερον, ενώ υπάρχει αναγνώριση της ανάγκης για αλλαγή, δεν είναι προφανές ότι αυτή θα υλοποιηθεί.
Η πρόσφατη έκθεση του Mario Draghi για την έλλειψη ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης είναι χαρακτηριστική.
Η μελέτη εντόπισε αρκετά καλά τα προβλήματα: υπάρχει έλλειψη επενδύσεων και η Ευρώπη χρειάζεται να ξεφύγει από την «παγίδα μεσαίας τεχνολογίας», στην οποία έχει εγκλωβιστεί παράγοντας προϊόντα όπως αυτοκίνητα.
Ωστόσο, ο Draghi δεν προσέφερε λύσεις που θα έκαναν πραγματικά τη διαφορά.
Αποτελεί μια από τις ιδιομορφίες της πρόσφατης οικονομικής ιστορίας της Ευρώπης ότι κάθε βήμα προς στενότερη ένωση –η δημιουργία της ενιαίας αγοράς το 1985, η εισαγωγή του ευρώ το 1999– ακολουθήθηκε από ασθενέστερη οικονομική απόδοση.
Η εξήγηση που δίνεται για τα απογοητευτικά αποτελέσματα δεν είναι ότι η διαδικασία ολοκλήρωσης έχει προχωρήσει υπερβολικά, αλλά ότι δεν έχει προχωρήσει αρκετά.
Δεν προκαλεί έκπληξη ότι ο Draghi λέει πως η θεραπεία για την έλλειψη ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης είναι μια προσέγγιση από την κορυφή προς τα κάτω σε όλη την ΕΕ, αλλά το συμπέρασμά του έρχεται σε αντίθεση με τα δεδομένα.
Η ιδέα της «περισσότερης Ευρώπης» έχει δοκιμαστεί – στην πραγματικότητα, έχει φτάσει σχεδόν στο σημείο της καταστροφής της.
Οι ψηφοφόροι εγκαταλείπουν μαζικά τα παραδοσιακά κόμματα. Ίσως είναι καιρός να δοκιμάσουμε λίγη «λιγότερη Ευρώπη» πριν να είναι πολύ αργά.
www.bankingnews.gr