Αν είναι να μιλήσουμε για γαλάζιες πατρίδες, θα το κάνουμε σωστά! Ας μιλήσουμε για την Λυδία
Οι κάτοικοι της Λυδίας στην αρχαιότητα ήταν γνωστοί σαν Λυδοί και η πρωτεύουσα του βασιλείου ήταν οι Σάρδεις. Η αφετηρία του βασιλείου της Λυδίας τοποθετείται κατά σύμβαση γύρω στο 1200 π.Χ. ενώ περίοδος ιδιαίτερης ακμής ήταν αυτή του τελευταίου ενάμιση αιώνα της υπάρξεώς του.
Το βασίλειο καταλύθηκε από την Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία το 546 πΧ και έμεινε γνωστό σαν “Σατραπεία της Λυδίας” ή “Σπαρντ”, κατακτήθηκε από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (133 π.Χ.) και έγινε τμήμα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας και μετέπειτα της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζάντιο). Τα νομίσματα άρχισαν να παράγονται στην Λυδία γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ.
Στην αρχή της βασιλείας του (550 π.Χ.), ο Κροίσος φρόντισε για την κατασκευή του Ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο που έγινε σύντομα ένα από τα Επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ο Κροίσος ηττήθηκε σε μάχη από τον βασιλιά της Περσίας Κύρο τον Μέγα (546 π.Χ.), η Λυδία έχασε από τότε την αυτονομία της και έγινε Περσική Σατραπεία.
Σχέσεις με Ετρούσκους
Ο ποταμός Πακτωλός.
O Ηρόδοτος γράφει ότι οι Ετρούσκοι κατάγονταν από τους Λυδούς, αλλά ο ισχυρισμός αυτός αμφισβητείται από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα. Μία μελέτη μιτοχονδριακού DNA (2013) ευνοεί το συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε σχέση Ετρούσκων και Λυδών πριν από την νεολιθική περίοδo (αν και δεν φαίνεται προς το παρόν εφικτή η εξαγωγή οριστικών συμπερασμάτων για το θέμα αυτό).
Γεωγραφία
Στην αρχαιότητα συνόρευε στα βόρεια με την Μυσία, στα ανατολικά με την Φρυγία και νότια με την Καρία, στα δυτικά εκτεινόταν η Ιωνία με την ιστορική Ιωνική Δωδεκάπολη στην οποία από νωρίς είχε προστεθεί και η Αιολική αποικία Σμύρνη. Το ανατολικό τμήμα που διέρρεε ο Έρμος ονομαζόταν «κατακεκαυμένη» από την ηφαιστειώδη όψη του εδάφους. Τα όρη της Λυδίας ήταν: στα βόρεια το Τήμνο, στο μέσον της χώρας ο Τμώλος με ψηλότερη κορυφή την Τέμψη (2129 μ.) και η Μεσωγίς στα νότια. Μικρότερα όρη ήταν ο Πακτύης με τις παραφυάδες του Πρηώνα και Θώρακα, ο Πάγος, ο Όλυμπος, οι δύο Μαστοί ή Μαστουσία (σημ. τα Δυο αδέλφια). Οι ποταμοί της χώρας ήταν: ο Έρμος με παραπόταμους τον Πακτωλό (τον Χρυσορρόα) και τον Ύλο, ο Κάυστρος ποταμός, και στα νότια ο ποταμός Μαίανδρος. Λίμνες ήταν η Γυγαίη (η νεότερα Καλόη), η Σαλόη, η Τορρηβία, οι Σεληνούσιες και το Πηγάσιο. Κοιλάδες ήταν αυτές του ποταμού Έρμου και του ποταμού Κάυστρου.
Οι Μαίονες
Η Λυδική γλώσσα ανήκε σε μια από τις Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες της Ανατολικής οικογένειας, σχετίζεται με την Λουβική και την Χεττιτική γλώσσα. Η σημασία πολλών Λυδικών λέξεων παραμένει σήμερα άγνωστη αλλά είναι κατανοητά τα βασικά της Λυδικής γραμματικής. Η Λυδική μοιάζει με τις Ανατολικές γλώσσες σε μία σειρά από Μόρια και προθέματα.[6] Πάντως οι Λυδικές λέξεις έχουν υποστεί συγκοπή με αποτέλεσμα συμπλέγματα συμφώνων πολλά των οποίων είναι ασυνήθη για Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, Η Λυδική εξαφανίστηκε τελικά τον 1ο αιώνα π.Χ. Πρώτοι κάτοικοι ήταν οι Χετταίοι, η ανάγνωση Χεττιτικών επιγραφών από τον Έμιλ Φόρερ κατέδειξε ότι όταν τη χώρα κατείχαν οι Χετταίοι (περί το 1400 π.Χ) σ΄ αυτή κατοικούσαν και Έλληνες ηγεμόνες. Το βασίλειο της Λυδίας αναδείχτηκε μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας των Χετταίων, το πρώτο όνομα της ήταν Μαιονία, ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Β΄.865 , Ε΄.43 και ΙΑ΄.431) αναφέρει τους κατοίκους της Λυδίας ως Μαίονες. Ο Όμηρος καταγράφει την πρωτεύουσα των Μαιόνων με το όνομα Ύδη στην ίδια τοποθεσία με την οποία βρίσκονταν οι Σάρδεις. Ο Ηρόδοτος αργότερα αναφέρει ότι ονομάστηκαν Λυδοί από τον μυθικό βασιλιά Λυδό γυιο του Άτυος (θεότης του κύκλου της θεάς Κυβέλης) που προηγήθηκε της δυναστείας των Ηρακλειδών στην διοίκηση της περιοχής.
Οι Έλληνες στην συνέχεια χρησιμοποίησαν την εθνική ονομασία “Λυδοί” για να περιγράψουν τους κατοίκους της περιοχής. Η Εβραϊκή γλώσσα χρησιμοποιεί τον όρο Λουδοί όπως φαίνεται στο Βιβλίο του Ιερεμία (46.9), ο ιστορικός Ιώσηπος Φλάβιος γράφει ότι προέρχεται από τον Λουδ γυιο του Σημ. Ο Ιππόλυτος Ρώμης διατυπώνει αργότερα (234) ότι οι Λύδιοι κατάγονταν από τον Λουδιείμ, γυιο του Μεστράιμ, οι Λύδιοι τους Βιβλικούς χρόνους ήταν διάσημοι τοξότες. Οι Μαίονες υπήρχαν και σε ιστορικές περιόδους, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Ιεροκλής ο γραμματικός συγγραφέας του “Συνέκδημου” καταγράφουν την ύπαρξη μίας πόλης κατά μήκος του ποταμού Έρμου με το όνομα “Μαιονία”. Η μυθολογία των Λυδίων είναι άγνωστη, όλα τα στοιχεία που γνωρίζουμε για αυτήν προέρχονται από την Ελληνική μυθολογία.
Μυθολογία
Ο μυθικός Τάνταλος ήταν για τους Έλληνες βασιλιάς της Λυδίας, η κόρη του Νιόβη παντρεύτηκε τον Θηβαίο Αμφίονα, ο γάμος αυτός συσχετίζει την Θήβα με την Λυδία. Ο γυιος του Τάνταλου Πέλοπας ίδρυσε την θρυλική δεύτερη βασιλική δυναστεία στις Μυκήνες. Ο συγγραφέας Καρλ Κερένυι γράφει : “Καθώς η Λυκία συνδέεται με την Κρήτη και το πρόσωπο του Πέλοπα του ήρωα της Ολυμπίας συνδέει την Λυδία με την Πελοπόννησο, με τον ίδιο τρόπο ο Βελλεροφόντης συνδέει την Λυκία και την Καρία με το Άργος”. Σημειώνεται επίσης η χρήση ως συμβόλου της “λάβρυος” (= διπλός πέλεκυς, σύμβολο και των Μινωιτών). Η Ομφάλη κόρη του ποταμού Ιάρδανου ήταν βασίλισσα της Λυδίας, την υπηρέτησε για κάποιο διάστημα ο Έλληνας ήρωας Ηρακλής σαν τιμωρία, ήταν ντυμένος γυναίκα και έκανε οικιακές εργασίες. Ο Ηρακλής έκανε στην Λυδία μια σειρά από άθλους, σκότωσε τον τυραννικό βασιλιά Συλέα που ανάγκαζε τους περαστικούς να σκάβουν τα αμπέλια του και συνέλαβε τους διάσημους ληστές Κέρκωπες που πήγαν να του κλέψουν τα όπλα την ώρα που κοιμόταν. Επίσης κατέσφαξε το επικίνδυνο φίδι του ποταμού Σαγγάριου και το επεισόδιο εμφανίζεται στον ουρανό στον αστερισμό του Οφιούχου.
Ιστορικές αναφορές για τον Ηρακλή
Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν τουλάχιστον έναν γιυο του Ηρακλή που απέκτησε στην Λυδία με την ίδια την Ομφάλη η με μία σκλάβα. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι γυιος του Ηρακλή και της Ομφάλης ήταν ο Αλκαίος, βασιλιάς της Λυδίας και γενάρχης των Ηρακλειδών της Λυδίας που βασίλευσαν στην Λυδία μέχρι την εποχή που πέθανε ο Κανδαύλης (687 π.Χ.). Ο Διόδωρος Σικελιώτης και ο Οβίδιος αναφέρουν το όνομα του γυιου του Ηρακλή στην Λυδία σαν Λάμος. Η Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου καταγράφει το όνομα του γυιου του Ηρακλή σαν Αγέλαος. Ο Παυσανίας τέλος καταγράφει το όνομα του γυιου του Ηρακλή με μία “γυναίκα από την Λυδία” σαν Τυρσηνός.
Οι τρεις βασιλικές δυναστείες που κυβέρνησαν την Λυδία διεκδικούν την καταγωγή τους από τον Ηρακλή, ο Ηρόδοτος γράφει ότι ο γενάρχης τους που ήταν γυιος του Ηρακλή, δεν ήταν απαραίτητα γυιος της Ομφάλης.[21] Ο Ηρόδοτος αναφέρει επίσης ότι οι Ετρούσκοι ήταν άποικοι από την Λυδία, αρχηγός τους ήταν ο Τυρρηνός, αδελφός του Λυδού. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς είναι αρκετά σκεπτικιστής με την άποψη αυτή επειδή η γλώσσα και ο πολιτισμός των Ετρούσκων δεν είχαν καμία σχέση με τα αντίστοιχα των Λυδών. Οι μετέπειτα ιστορικοί αγνοούν τον Ηρόδοτο που καταγράφει ότι πρώτος Ηρακλείδης βασιλιάς της Λυδίας ήταν ο Άγρων ο Νίνου δισέγγονος του Αλκαίου και ο πρώτος Ηρακλείδης βασιλιάς της Λυδίας, καταγράφουν απ’ευθείας σαν πρώτους βασιλείς τον Αλκαίο, τον Βήλο και τον Νίνο. Ο Στράβων καταγράφει τον Άτυ πατέρα του Λυδού και του Τυρρηνού σαν απόγονο του Ηρακλή και της Ομφάλης.[23] Αυτό έρχεται σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους συγγραφείς που καταγράφουν τον Άτυ, τον Λυδό και τον Τυρρηνό ως βασιλείς ή πρίγκιπες της Λυδίας οι οποίοι χρονικά προηγούνται των Ηρακλειδών. Τα αποθέματα σε χρυσό του ποταμού Πακτωλού εκμεταλλεύτηκε ο τελευταίος βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος για να γίνει ο πιο πλούσιος βασιλιάς του κόσμου, σύμφωνα με την παράδοση ο ποταμός απέκτησε τον χρυσό όταν ο θρυλικός βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας άγγιξε τα νερά του. Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Βάκχαι παρουσιάζει τον Διόνυσο να διεκδικεί την καταγωγή του από την Λυδία ενώ διατηρεί την ανθρώπινη μεταμφίεση .
Ηρακλείδες
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η Λυδία κυβερνήθηκε από τρεις βασιλικές δυναστείες από την 2η χιλιετία π.Χ. μέχρι το 546 π.Χ., η πρώτη και η δεύτερη δυναστεία ήταν μυθικές, η τρίτη ήταν ιστορική. Ο Ηρόδοτος καταγράφει τρεις Μαίονες βασιλείς : ο Μάνης της Λυδίας, ο γυιος του Άτυος της Λυδίας και ο εγγονός του Λυδός. Ο Λυδός έδωσε το όνομα του σε ολόκληρη την χώρα και τον λαό της, τελευταίος απόγονος της δυναστείας ήταν ο Ιάρδανος, ο Ηρακλής υπηρέτησε τον ίδιο και την κόρη του Ομφάλη. Ο Ηρακλής είχε ερωτική σχέση με την ίδια την Ομφάλη ή με μία δούλα από τα ανάκτορα. Καρπός αυτής της σχέσεως ηταν ο Αλκαίος, ο πρώτος Ηρακλείδης βασιλιάς της Λυδίας. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι οι Ηρακλείδες βασίλευσαν στην Λυδία για συνολικά 22 γενεές και 505 χρόνια (με αφετηρία περί το 1192 π.Χ.). Ο πρώτος Ηρακλείδης βασιλιάς σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ήταν ο Άγρων δισέγγονος του Αλκαίου. Τον διαδέχτηκαν άλλοι 19 βασιλείς, ο θρόνος μεταβιβαζόταν σταθερά από πατέρα σε γυιο «”παις παρά πατρός εκδεκόμενος την αρχήν”». Τον 8ο αιώνα π.Χ. ο Μύρσης έγινε ο προτελευταίος Ηρακλείδης βασιλιάς της Λυδίας, τον διαδέχτηκε ο γυιος του Κανδαύλης που δολοφονήθηκε με τον γυιο του Μύρση από τον πρώην φίλο του Γύγη, τον διαδέχθηκε ο ίδιος ο Γύγης σαν γενάρχης της τρίτης δυναστείας των Μερμνάδων. Φαίνεται όμως ότι σε όλο το χρονικό διάστημα επί δυναστείας των Ηρακλειδών η Λυδία, όπως ισχυρίζονται πολλοί αλλά δεν έχει αποδειχθεί, διατελούσε υπό επικυριαρχία των Ασσυρίων.
Ελληνιστική περίοδος
Με την εκστρατεία στην Ασία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Λυδία καταλήφθηκε από τη στρατιά του Παρμενίωνα, με ελευθερία αυτοδιοίκησης και καταβολής κάποιας έννομης φορολογίας. Τη περίοδο των Επιγόνων απετέλεσε Σατραπεία του Μακεδονικού κράτους σε διαδοχική εξουσία διαφόρων στρατηγών τελικά περιήλθε στην Δυναστεία των Σελευκιδών, αποσπάσθηκε από τους Ρωμαίους και δόθηκε στους Βασιλείς της Περγάμου (190 π.Χ.). Ίσως κατά την Ελληνιστική περίοδο να ιδρύθηκε η Λυδία Αραβίας από Λυδούς στρατιώτες στην Αραβία. Τελικά μέσω Διαθήκης περιήλθε στους Ρωμαίους μαζί με την Πέργαμο.
Ρωμαϊκή – Βυζαντινή αυτοκρατορία
Όταν οι Ρωμαίοι κυρίευσαν τις Σάρδεις (133 π.Χ.) η Λυδία και τα υπόλοιπα δυτικά κράτη του βασιλείου των Ατταλιδών έγιναν τμήμα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας, μίας πολύ πλούσιας επαρχίας με έναν κυβερνήτη με μεγάλη αξία. Ο χριστιανισμός εισήχθη στην δυτική Μικρά Ασία και τις Ιουδαϊκές επαρχίες πολύ γρήγορα. Η πρώτη γυναίκα που βαπτίστηκε χριστιανή στην Ευρώπη ήταν η Λυδία η Φιλιππησία, μία έμπορος από την Θυάτειρα, βαπτίστηκε στις όχθες του ποταμού Ζυγάκτη μαζί με όλη την οικογένειά της από τον Απόστολο Παύλο (Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 16). Ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε ταχύτατα τον 3ο αιώνα μ.χ. με έδρα το Εξαρχάτο της Εφέσου. Με το σύστημα της Τετραρχίας που εφάρμοσε ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός η Λυδία έγινε ξανά αυτόνομη Ρωμαϊκή επαρχία με πρωτεύουσα τις Σάρδεις με 23 πόλεις και με σαφώς μικρότερη έκταση σε σχέση με την προηγούμενη Σατραπεία. Η Λυδία μαζί με την Καρία, την Μυσία, την Λυκία, την Παμφυλία και την Πισιδία όλες στην σημερινή Τουρκία έγιναν τμήμα της Επισκοπής της Ασιανής, ανήκε στην Επαρχότητα του πραιτωρίου μαζί με την Επισκοπή του Πόντου, της Συρίας, της Αιγύπτου και την Διοίκηση Θράκης.
Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610–641) δημιούργησε τα Θέματα, η Λυδία εισήχθη στο Θέμα Ανατολικών και αργότερα μετέβη στο Θέμα Θρακησίων. Οι Σελτζούκοι κατέκτησαν το μεγαλύτερο τμήμα της Μικράς Ασίας και δημιούργησαν το Σουλτανάτο του Ρουμ με έδρα το Ικόνιο, η Λυδία παρέμεινε ωστόσο στην Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η Δημοκρατία της Βενετίας κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη στην Δ΄ Σταυροφορία και δημιούργησε την Λατινική αυτοκρατορία (1204), η Λυδία ωστόσο εξακολουθούσε πάλι να είναι Βυζαντινό έδαφος μέχρι το 1261 και έγινε η έδρα στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Η Λυδία κατακτήθηκε από την Οθωμανική αυτοκρατορία (1361), έγινε ένα από τα Τουρκομανικά Εμιράτα, το Εμιράτο του Αϊδινίου, σήμερα είναι τμήμα της Δημοκρατίας της Τουρκίας.
Πόλεις της Λυδίας
Στην εύφορη αυτή χώρα κτίσθηκαν σε διάφορες εποχές των αρχαίων χρόνων πολλές πόλεις εκ των οποίων σπουδαιότερες ήταν: η Ακρασός αρχή του Κάυστρου π., η Ανίκητος αμφιβόλου θέσεως, η Απολλωνίς παρά τα όρια της Μυσίας, το Απόλλωνος Ιερόν, η Αττάλεια, η Αυρηλιόπολις μεταξύ Τράλλεων και Αττάλειας, η Βάγις δεξιά όχθη του Έρμου, η Βρίουλα, το Γόρδιον, η Ιουλία, η Δάλδις, το Διός Ιερόν, η Ερμοκαπηλία, η Ηράκλεια Σιπύλου, τα Θυάτειρα, η Θυεσσός, η Ιεροκαισάρεια, οι Καϋστρανοί, οι Κυλβιανοί, η Μαιονία, η Μαγνησία του Σιπύλου, τα Μάσταυρα, οι Μοστηνοί, η Νάκρασσα, η Νύσσα, οι Σαΐτται, οι Σάρδεις (η αρχαία πρωτεύουσα του Βασιλείου της Λυδίας στους πρόποδες του Τμώλου και στις όχθες του Πακτωλού), η Σίλανδος, τα Τόμαρα, οι Τράλλεις, τα Ύπαιπα, η Υρκανίς Λυδίας, η Φιλαδέλφεια, το Κτίσμα του Άτταλου του Φιλάδελφου κ.ά.