Δεν ήταν στρατηγός ούτε βασιλιάς. Όμως με τα ποιήματά του κέρδισε τον πόλεμο για τη Σπάρτη
Γρηγόρης Κεντητός
Την ώρα που άλλες πόλεις έβαζαν μπροστά τα όπλα, η Σπάρτη έβαλε μπροστά τον ποιητή της. Το όνομά του ήταν Τυρταίος. Δεν ηγήθηκε καμίας φάλαγγας, δεν ανέβηκε ποτέ σε άρμα, δεν έδωσε διαταγές. Κι όμως, η φωνή του ακούστηκε πιο δυνατά από κάθε πολεμικό σάλπισμα. Με τους στίχους του, μετέτρεψε τον φόβο σε τιμή, τον θάνατο σε καθήκον, τον πόλεμο σε ηθική στάση ζωής.
Ο Τυρταίος έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. και έγραψε στα χρόνια του Β’ Μεσσηνιακού πολέμου. Η Σπάρτη τότε δεν ήταν η απόλυτη στρατιωτική μηχανή που ξέρουμε σήμερα. Βρισκόταν σε κρίση. Οι Μεσσήνιοι αντιστέκονταν σθεναρά, και οι Λακεδαιμόνιοι έψαχναν απεγνωσμένα τρόπο να κρατήσουν το φρόνημα των στρατιωτών τους. Τότε παρουσιάστηκε ο Τυρταίος. Σύμφωνα με μια παράδοση, στάλθηκε από την Αθήνα — σχεδόν ειρωνικά, ως “κουτσός και άχρηστος ποιητής” — για να γελοιοποιήσουν το αίτημα των Σπαρτιατών για βοήθεια. Τελικά, εκείνος θα γινόταν η πιο χρήσιμη «αποστολή» της ιστορίας.
Οι στρατιώτες τον άκουγαν πριν από τις μάχες. Οι στίχοι του, γραμμένοι σε ελεγειακό μέτρο και συνοδευόμενοι από αυλό, έβαζαν σε τάξη την ψυχή πριν μπει σε παράταξη το σώμα. Μιλούσε για την ανδρεία, την τιμή, την αξία του να πεθάνει κανείς για την πατρίδα. Στο πιο γνωστό του ποίημα λέει: «Εσθλόν εστ’ ἀνδρὶ γενναίῳ ὑπὲρ πατρίδος αὐτοῦ θανέειν» – Είναι καλό για τον γενναίο άντρα να πεθαίνει για την πατρίδα του.
Ο Τυρταίος δεν έγραφε για το ένδοξο παρελθόν. Έγραφε για το παρόν που χρειαζόταν στήριγμα. Η ποίησή του δεν ήταν λογοτεχνία, ήταν στρατηγική. Επηρέασε ολόκληρη τη νοοτροπία της Σπάρτης, καθιερώνοντας το ιδανικό του πειθαρχημένου, ατρόμητου πολεμιστή. Η ποίηση του Τυρταίου δεν έμπαινε σε βιβλία — έμπαινε στο μυαλό όσων πήγαιναν να σκοτωθούν.
Στα έργα του μιλάει για τον Θεόπομπο, βασιλιά της Σπάρτης, για τις νίκες των παλαιών, για την υποχρέωση των νέων να συνεχίσουν. Το πολίτευμα, οι νόμοι, η κοινωνική τάξη, όλα περνούν μέσα από τους στίχους του. Είχε συνειδητοποιήσει ότι ο στρατός χρειάζεται πρώτα λόγο και μετά λόγχη. Γι’ αυτό και οι Σπαρτιάτες τον τίμησαν σαν να ήταν στρατηγός.
Ο Πλάτωνας στους Νόμους τον θεωρεί παράδειγμα παιδείας. Ο Στράβων, ο Λυκούργος και ο Στοβαίος διασώζουν αποσπάσματά του. Μόλις τρία ποιήματα έχουν σωθεί ολόκληρα, αλλά αρκούν για να σκιαγραφήσουν έναν άντρα που δεν έφτιαχνε απλώς στίχους. Έφτιαχνε μαχητές. Ο Τυρταίος δεν έγραψε ποτέ για έρωτες και λουλούδια. Έγραψε για την αντοχή, την τάξη, την αιωνιότητα του χρέους.
Ήταν ο άνθρωπος που έδειξε στη Σπάρτη ότι ο νους πρέπει να προηγείται του ξίφους. Και τελικά, χωρίς να δώσει ούτε μία μάχη, έγινε η αιτία που η Σπάρτη νίκησε.
πηγή