Γιατί η θάλασσα είναι αλμυρή; Πώς καταλήγει τόσο αλάτι στους ωκεανούς;
Γρηγόρης Κεντητός
Το ερώτημα μοιάζει παιδικό, σχεδόν αφελές. Και όμως, πίσω από το «γιατί η θάλασσα είναι αλμυρή» κρύβεται ένα από τα πιο συναρπαστικά ταξίδια του πλανήτη μας: το ταξίδι του αλατιού. Οι ωκεανοί δεν ήταν πάντα αλμυροί. Πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, όταν η Γη ήταν ακόμα ένας νεογέννητος κόσμος γεμάτος ηφαίστεια και φλεγόμενες επιφάνειες, οι πρώτοι ωκεανοί σχηματίστηκαν από την ψύξη του ατμού που απελευθέρωναν οι εκρήξεις. Ήταν σχεδόν γλυκό νερό. Η αλμύρα είναι ένα «δώρο» του χρόνου, της γεωλογίας και της συνεχούς φθοράς του στερεού φλοιού της Γης.
Το αλάτι της θάλασσας προέρχεται από τη διάβρωση. Οι βροχές, που με τον καιρό αποκτούν ελαφρώς όξινη σύσταση λόγω του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, διαβρώνουν τα πετρώματα των ηπείρων. Το νερό των ποταμών, φεύγοντας από τις βουνοκορφές και διασχίζοντας εδάφη, παρασέρνει μαζί του ιόντα και ανόργανα άλατα, ανάμεσά τους και το χλωριούχο νάτριο – το γνωστό μας επιτραπέζιο αλάτι. Τα ποτάμια, λοιπόν, λειτουργούν σαν τεράστιοι μεταφορείς αλατιού που αδειάζουν στους ωκεανούς. Εκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο.
Όμως εδώ αρχίζει το πραγματικό μυστήριο. Αν το νερό των ποταμών μεταφέρει αλάτι στη θάλασσα, γιατί οι ίδιοι οι ποταμοί δεν είναι αλμυροί; Η απάντηση είναι εντυπωσιακή στη λογική της. Το νερό των ποταμών διαρκώς κινείται, απορρέει και ανανεώνεται. Δεν προλαβαίνει να συσσωρεύσει σημαντικές ποσότητες άλατος. Οι ωκεανοί, όμως, είναι διαφορετικοί. Είναι μια τεράστια λεκάνη συλλογής, χωρίς έξοδο. Το νερό εξατμίζεται με τον ήλιο, αλλά το αλάτι μένει πίσω. Έτσι, με το πέρασμα εκατομμυρίων ετών, οι ωκεανοί μετατράπηκαν σε αλατούχες δεξαμενές.
Η θάλασσα περιέχει κατά μέσο όρο 35 γραμμάρια αλατιού ανά λίτρο νερού. Αυτό το 3,5% είναι υπεύθυνο για τη γεύση που όλοι γνωρίζουμε, αλλά και για κάτι πιο θεμελιώδες: για την ίδια τη σταθερότητα του πλανήτη. Η αλατότητα επηρεάζει την πυκνότητα του νερού, και η πυκνότητα ρυθμίζει τα παγκόσμια ρεύματα. Τα θαλάσσια ρεύματα, με τη σειρά τους, μεταφέρουν θερμότητα, διαμορφώνουν τα κλίματα και τροφοδοτούν τα οικοσυστήματα. Η αλμυρότητα δεν είναι απλώς μια ιδιότητα – είναι κινητήριος δύναμη ενός παγκόσμιου μηχανισμού που ρυθμίζει τη ζωή.
Πέρα όμως από την επιφανειακή παρουσία του αλατιού, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι υπάρχουν και υποθαλάσσιες πηγές που συμβάλλουν στη χημική σύνθεση των ωκεανών. Τα λεγόμενα «black smokers», δηλαδή οι θερμοπηγές στον βυθό, εκτοξεύουν μεταλλικά ιόντα και ουσίες από τα έγκατα της Γης. Αυτές οι πηγές ανατροφοδοτούν το θαλάσσιο νερό με ενώσεις, διατηρώντας σταθερή τη χημική του σύσταση, και ενισχύοντας το πολύπλοκο χημικό περιβάλλον που φιλοξενεί ζωή ακόμα και στα πιο σκοτεινά βάθη.
Η αλμυρότητα των θαλασσών, λοιπόν, είναι αποτέλεσμα γεωλογικής φθοράς, υδρολογικής κυκλοφορίας και χημικής ισορροπίας. Είναι η ιστορία μιας γεύσης που κουβαλάει μνήμες από βουνά, ποτάμια, ηφαίστεια και ουρανούς. Όταν δοκιμάζεις λίγο θαλασσινό νερό, δοκιμάζεις κάτι που χρειάστηκε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια για να γίνει έτσι. Ένα παγκόσμιο φίλτρο χρόνου και ύλης που συνεχίζει να δουλεύει, αθόρυβα, στα κύματα που αγγίζουν τις ακτές.