Γιατί ήταν τόσο σκληροί οι Αρχαίοι Έλληνες – Οι σκληρές τιμωρίες και βασανιστήρια που κόβουν την ανάσα
Διονύσης Αντωνέλλος
Όταν σκεφτόμαστε την αρχαία Ελλάδα, το μυαλό μας πάει στον Παρθενώνα, τον Σωκράτη και τις πρώτες δημοκρατίες. Κι όμως, πίσω από τα φώτα του πολιτισμού υπήρχε και η σκοτεινή όψη της δικαιοσύνης. Οι Αρχαίοι Έλληνες, παρότι θεμελίωσαν την έννοια της πόλης-κράτους και των δικαιωμάτων του πολίτη, εφάρμοζαν ποινές που ακόμα και σήμερα προκαλούν ανατριχίλα. Από αποκεφαλισμούς μέχρι θάψιμο ζωντανών, η τιμωρία στην αρχαιότητα δεν γνώριζε έλεος — ούτε εξαιρέσεις.
Η σκληρότητα των Αρχαίων Ελλήνων στην απονομή της δικαιοσύνης δεν ήταν αυθαίρετη ή προϊόν βαρβαρότητας, αλλά βαθιά ενσωματωμένη στη δομή και τις αξίες της πόλης-κράτους. Η πόλις ήταν κάτι περισσότερο από ένας γεωγραφικός χώρος – ήταν ιερή. Ένα έγκλημα απέναντι στην πόλη, όπως η προδοσία ή η ασέβεια προς τους θεσμούς και τους νόμους της, εκλαμβανόταν σχεδόν ως βλασφημία. Η τιμωρία τέτοιων πράξεων δεν είχε μόνο τιμωρητικό χαρακτήρα, αλλά και παραδειγματικό σκοπό: το κοινό έπρεπε να βλέπει και να διδάσκεται.
Επιπλέον, η έννοια της ατομικής αξίας ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί. Ο πολίτης ήταν πρωτίστως μέλος της κοινότητας και δευτερευόντως αυτόνομη μονάδα. Το δίκαιο λειτουργούσε με ανταποδοτική λογική: εφόσον κάποιος έβλαψε, θα έπρεπε να υποστεί τις συνέπειες — απλά, άμεσα, σκληρά.
Οι ποινές που εφαρμόζονταν ήταν πολλές φορές ακραίες και σωματικά φρικτές. Η αποκοπή μελών αποτελούσε τιμωρία για σοβαρά εγκλήματα. Για πολιτικά εγκλήματα ή ασέβεια, δεν ήταν σπάνιο να ρίχνεται ο καταδικασμένος από τον βράχο της Ακρόπολης. Ο λιθοβολισμός ή ο ραβδισμός λάμβαναν χώρα δημόσια, ώστε να λειτουργήσουν ως παραδειγματισμός. Οι δούλοι ή οι εγκληματίες στιγματίζονταν με πυρακτωμένο σίδερο, μέθοδο που άφηνε ανεξίτηλο σημάδι τόσο σωματικά όσο και κοινωνικά. Ακόμα πιο ακραία, σε περιπτώσεις ιεροσυλίας, γυναίκες θάβονταν ζωντανές, όπως στην περίπτωση ιερειών που παραβίασαν όρκους αγνότητας. Από τις πλέον απάνθρωπες μεθόδους ήταν ο τροχός ή ο αστραγαλισμός, που οδηγούσε σε βασανιστικό θάνατο με περιστροφή και σύνθλιψη των μελών του σώματος.
Αυτές οι πρακτικές, όσο φρικιαστικές κι αν φαίνονται σήμερα, αποτελούσαν τότε φυσική προέκταση ενός κόσμου που έβλεπε την τιμωρία ως αναγκαίο θεμέλιο για τη διατήρηση της κοινωνικής και ηθικής τάξης.