Πρόσφατα, δύο ομάδες μαφίας στη βορειοανατολική Ινδία αντάλλαξαν πυροβολισμούς -και έκαψαν μισή ντουζίνα χωματουργικές μηχανές- σε έναν πόλεμο για έναν φυσικό πόρο. Δεν μάχονταν για διαμάντια ή πετρέλαιο, αλλά για… άμμο.
Αποκαλούμενη και «ο νέος χρυσός», η άμμος είναι ο δεύτερος φυσικός πόρος περισσότερο υπό εκμετάλλευση στον κόσμο, μετά το γλυκό νερό. Διεθνώς χρησιμοποιούνται περίπου 50 δισεκατομμύρια τόνοι κάθε χρόνο – διπλάσια από την ποσότητα που δημιουργείται ετησίως στη φύση – και η ζήτηση συνεχίζει να αυξάνεται. Με τον τρέχοντα ρυθμό, οι ειδικοί λένε ότι θα ξεμείνουμε από άμμο μέχρι το 2050.
Αυτό συμβαίνει επειδή η άμμος περιλαμβάνεται σχεδόν σε οτιδήποτε κατασκευάζουν οι άνθρωποι: τσιμέντο, σκυρόδεμα, δρόμους, γυαλί, ακόμη και τα τσιπ πυριτίου στους φορητούς υπολογιστές και τα τηλέφωνά μας.
«Χωρίς άμμο, δεν υπάρχει σύγχρονος πολιτισμός», λέει ο Βίνς Μπάιζερ συγγραφέας του “The World in a Grain: The Story of Sand and How It Transformed Civilization”. «Οι πόλεις μας είναι κυριολεκτικά χτισμένες από άμμο: Κάθε διαμέρισμα, κάθε πύργος γραφείων, κάθε εμπορικό κέντρο, κάθε δρόμος είναι φτιαγμένος με άμμο».
Η ισχυρή ζήτηση, σε συνδυασμό με την ανεπαρκή ρύθμιση, έχει κάνει την εξόρυξη άμμου εύκολο στόχο για τις μαφίες, ειδικά στην Καμπότζη, την Κένυα, τη Νιγηρία και την Ινδία. Σχεδόν όλες οι εργασίες εξόρυξης άμμου σε αυτές τις χώρες είναι παράνομες, λέει η Αρπίτα Μπιστ, ερευνήτρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικών Σπουδών, στην Ολλανδία, όπου μελετά την εξόρυξη πόρων. Η Ινδία πιθανότατα έχει την υψηλότερη συχνότητα βίας και παρανομίας της μαφίας που σχετίζεται με την εξόρυξη άμμου, λέει, αν και είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, λόγω της έλλειψης παρακολούθησης και αναφοράς από την κυβέρνηση.
Οι δημοσιογράφοι που αναφέρουν τη δραστηριότητα της μαφίας της άμμου συχνά θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους: Σε μια από τις πιο ακραίες περιπτώσεις, ένας δημοσιογράφος κάηκε μέχρι θανάτου το 2019 για τη συνεπή αναφορά του για τη δραστηριότητα της μαφίας της άμμου στη βόρεια Ινδία.
Δεν υπάρχει αρκετή εταιρική ευθύνη γύρω από αυτό, λέει η ίδια. Η έλλειψη εποπτείας οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλους πόρους εξόρυξης, όπως το πετρέλαιο ή ο άνθρακας, η πρόσβαση στην άμμο είναι σχετικά εύκολη και επειδή οι μεγαλύτεροι καταναλωτές είναι ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες με αδύναμες περιβαλλοντικές πολιτικές και επιβολή.
Για παράδειγμα, τεκμηριώθηκε λιγότερο από το 4 τοις εκατό των 80 εκατομμυρίων τόνων άμμου που εισήγαγε η Σιγκαπούρη από την Καμπότζη μεταξύ 2009 και 2019. Η άμμος μπορεί να φαίνεται σαν ένας ανεξάντλητος πόρος – σε τελική ανάλυση, οι έρημοι μας είναι γεμάτες από αυτήν. Αλλά η άμμος της ερήμου είναι πολύ λεπτή για να χρησιμοποιηθεί σε υλικά κατασκευής. Αν και μέρος της άμμου που χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία προέρχεται από ωκεανούς, εκβολές ποταμών και παραλίες, το μεγαλύτερο μέρος της προέρχεται από κοίτες ποταμών.
Μερικές φορές οι ανθρακωρύχοι απλώς παρκάρουν μια φορτηγίδα στη μέση ενός ποταμού και χρησιμοποιούν έναν τεράστιο σωλήνα για να ρουφήξουν την άμμο σαν άχυρο και να την εναποθέσουν στις βάρκες τους. Αλλά αυτά τα “καλαμάκια” άμμου συχνά απορροφούν φυτά και πλάσματα που ζουν στο ποτάμι, επίσης και καταστρέφουν τα ενδιαιτήματά τους. Η αναδόμηση του νερού του ποταμού μπορεί να εμποδίσει το ηλιακό φως να φτάσει σε υδρόβια φυτά που το χρειάζονται ή ακόμα και να πνίξει τα ψάρια και η σύνθλιψη των κοιτών μπορεί να προκαλέσει διάβρωση και να σκοτώσει τη βλάστηση κατά μήκος των όχθεων ποταμών και των πλημμυρικών πεδιάδων.
Στον ποταμό Κούλσι της Ινδίας, το ήδη απειλούμενο δελφίνι του ποταμού Γάγγη χάνει βιότοπο λόγω εξόρυξης άμμου ευρείας κλίμακας. Παρόμοια οικολογική ζημιά έχει αναφερθεί στον ποταμό Μεκόνγκ, έναν οριακό ποταμό στην Ανατολική Ασία και τη Νοτιοανατολική Ασία, όπου μαζικές εργασίες εξόρυξης άμμου έχουν ανατρέψει το ποτάμιο οικοσύστημα βιοποικιλότητας, λέει η Μπιστ.
Η παράνομη εξόρυξη άμμου έχει επίσης τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις. Η ζημιά στις κοίτες ποταμών μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις τοπικές υποδομές, όπως γέφυρες και η ρύπανση από διαρροές καυσίμων εξοπλισμού μπορεί να καταστρέψει την αλιεία και να απειλήσει το πόσιμο νερό και τη γεωργία. Κατά μήκος ενός τμήματος της ακτογραμμής του Ταμίλ Ναντού στην Ινδία, ολόκληρα χωριά έχουν εγκαταλειφθεί λόγω της απειλής της διάβρωσης.
Οι μαφίες επίσης απειλούν, εκφοβίζουν και κακοποιούν ανθρώπους που ζουν στις κοινότητες όπου εργάζονται -όχι μόνο δημοσιογράφους, αλλά αγρότες, εργαζόμενους σε ΜΚΟ, ηγέτες κοινοτήτων, ακόμη και ορισμένους τοπικούς αστυνομικούς. Εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε συγκρούσεις για την άμμο στην Ινδία, την Κένυα και τη Νιγηρία. Για τους εργάτες εξόρυξης άμμου, οι συνθήκες εργασίας είναι επικίνδυνες. Ο πνιγμός είναι μεγάλος κίνδυνος.
«Στην περίπτωση του Βασάι Κρικ στη Βομβάη», λέει η Μπιστ, «ανθρακωρύχοι αναφέρουν ότι συνάδελφοί τους μερικές φορές θάφτηκαν σε υποβρύχιους αμμόλοφους και απλώς δεν επέστρεψαν ποτέ από τις εργασίες εξόρυξης κάτω από τον κολπίσκο».
Όπως επισημαίνει ο Μπάιζερ, παρόλο που η άμμος έχει χτίσει σχεδόν τα πάντα στη σύγχρονη ζωή, λίγοι άνθρωποι συνειδητοποιούν την έκταση της χρήσης της – ή τη βία που προκαλείται από την εξόρυξή της.