Μια παραλίμνια διαδρομή με οξιές, αιωνόβια πλατάνια, ήχους πουλιών και οι γραμμές που σχηματίζουν τα σμήνη στον ορίζοντα. Μέσα στη λίμνη, οι κωπηλάτες χαράζουν στην επιφάνεια του νερού τις δικές τους γραμμές, ενώ τα προστάγματα από τους προπονητές σχίζουν τον αέρα. Αυτή ήταν η πρώτη μας γεύση από την Καστοριά, μια από τις ομορφότερες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας.
Χτισμένη αμφιθεατρικά σε μια μικρή χερσόνησο της λίμνης Ορεστιάδας, διασχίζει τους αιώνες καμαρωτή, με βαριά ιστορία στην πλάτη της, γεμάτη ομορφιές και μαλάματα.
Απόζαρι
Γυρίσαμε την πλάτη μας στη λίμνη για να χωθούμε στη παλιά αριστοκρατική γειτονιά της Καστοριάς, στην Απόζαρι, στη βόρεια πλευρά της χερσονήσου. Εμβληματικά αρχοντικά, καλντερίμια και βυζαντινές εκκλησίες κλέβουν το βλέμμα μας και απλώνουν την ομορφιά τους μπροστά μας. Σταματάμε στην πλατεία Απόζαρι όπου μια «πλάβα», μια βάρκα της λίμνης χωρίς καρίνα, στέκεται εδώ για να θυμίζει το πόσο συνυφασμένη είναι η ιστορία της πόλης με τη λίμνη. Τα χρήματα που έφερε στην πόλη το εμπόριο, ήδη από τον 18ο αιώνα της χάρισε αρχοντικά από τους καλύτερους μαστόρους της Βαλκανικής.
Λιθοδομή στο κάτω μέρος, ξύλινοι εξώστες και σαχνισιά στους ορόφους, ξυλόγλυπτες διακοσμήσεις, ζωγραφιστά ταβάνια. Δομές που αναπτύσσονται σε όλη τη Μακεδονία, εδώ, γίνονται πραγματικά έργα τέχνης. Κάποια από τα αρχοντικά είναι επισκέψιμα και προσφέρουν ένα σπάνιο χωρικό βίωμα. Το αρχοντικό Τσιατσιαπά έχει ανοιχτές τις πόρτες του για να δείτε πώς ζούσαν οι πλούσιοι του 18ου αιώνα και να μελετήσετε την έκθεση που φιλοξενεί με δεκάδες μακέτες των αρχοντικών της πόλης.
Δύο ναοί με μεγάλη ιστορία
Λίγα μέτρα από την πλατεία Απόζαρι, υπάρχει ένας από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς ναούς της πόλης. Ο ναός των Αγίων Αναργύρων είναι μία τρίκλιτη βασιλική του 10ου αιώνα, στην οποία εκτός από την πλούσια αγιογράφησή της, διασώζονται γλυπτά διακοσμητικά στοιχεία και τμήματα του αρχικού μαρμάρινου τέμπλου.
Της ίδιας περιόδου, και στην ίδια γειτονιά, επίσης τρίκλιτη βασιλική, είναι και ο ναός του Αγίου Στεφάνου, γεγονός που μαρτυρά, μεταξύ άλλων, την πυκνή κατοίκηση της γειτονιάς στα βυζαντινά χρόνια. Ο Άγιος Στέφανος διαθέτει παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Αγία Άννα όπου σώζεται το χαμηλό χτιστό τέμπλο του και το σύνθρονο, χτιστά δηλαδή καθίσματα, εντός του ιερού.
Πριν συνεχίσετε για το Ντολτσό, μια στάση στο «λαιμό» της Χερσονήσου, στην πλατεία Δαβάκη, αποκαλύπτει απομεινάρια από τα βυζαντινά τείχη της πόλης. Ημικυκλικοί πύργοι, μνημειακές είσοδοι, οχυρώσεις, προστάτευαν την πόλη τα ταραγμένα χρόνια του Βυζαντίου. Ήδη από τον 6ο αιώνα, την εποχή της παντοδυναμίας του Ιουστινιανού, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην οχύρωση του ισθμού της χερσονήσου. Πιστεύεται ότι υπήρχε μία τάφρος, μπροστά από το τείχος, η οποία μετέτρεπε τη χερσόνησο σε νησί.
Η Καστοριά πήρε τη σημερινή της ονομασία:
α) An’ το όνομα Καστοριά της Ορεστιάδας λίμνης, η οποία είχε ονομαστεί έτσι λόγω των πολλών ζώων καστόρων που διαβιούσαν στα νερά της (Κ. Άμαντος).
 |
| Ενεπίγραφη πλάκα ρωμαϊκής εποχής σε τζαμί της Καστοριάς. |
β) Από επιτόπιο ιερό του ημίθεου Κάστορος, που λάτρευαν από τα μυθικά χρόνια οι Ορέστες (Pouquevill).
γ) Από τα πανίσχυρα κάστρα της ελληνορωμαϊκής πόλης: Castrum > Κάστρο > Καστροριά > Καστοριά. (Τσαμίσης, Βαλέτας κ.α.).
Περαίνοντας την παράθεση των τριών απόψεων, για την ετυμολογική προέλευση και ιστορία του Δυτικομακεδονικού ονόματος Καστοριά, σημειώνω και υπογραμμίζω, ότι το ίδιο ακριβώς όνομα, δηλαδή Καστοριά, έφερε κατά τη βυζαντινή εποχή και η κωμόπολη των Δελφών Φωκίδας. Το όνομα αυτό το είχε λάβει τότε η κώμη των Δελφών από τα ισχυρά κάστρα της.
Έχοντας υπόψη όλες τις γνώμες που προαναφέρθηκαν, περί της ετυμολογίας του Δυτικομακεδονικού τοπωνυμίου Καστοριά, καθώς και τη βέβαιη προέλευση του ονόματος τής Φωκικής Καστορίας από τα κάστρα της και ακολουθώντας την φιλολογική ερμηνευτική αρχή «’Ομηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν”, (στην περίπτωση μας “Ονομα εξ ονόματος σοφηνίζειν”), μπορούμε ασφαλώς να συμπεράνουμε, ότι το όνομα της Ορεστίδας Καστοριάς ελήφθη από τα πανίσχυρα κάστρα της και όχι από τους κάστορες της λίμνης της ή από ναό του μυθικού Κάστορα.
 |
| Λουτρό 2ου – 3ου αιώνα μ. Χ. στο Νταηλάκι Καστοριάς. |
Κατόπιν τούτου, η ιστορία της πόλης Καστοριάς, σε γενικές γραμμές, καθώς και η εκάστοτε ονομασία της, έχουν κατ’ εμέ ως εξής:
α) 5ος π.Χ. αιώνας(;): Ιδρύθηκε στο τότε νησάκι (σημερινή χερσόνησο) της λίμνης Ορεστιάδας η πρωτεύουσα των Ορεστών Κέλετρο. Το όνομα της πόλης παρήχθη από το αρχαιοελληνικό ρήμα κηλώ, που σημαίνει θέλγω.
β) Έτος 200 π.Χ.: Το Κέλετρο κατελήφθη απ’ τους Ρωμαίους, οι οποίοι το προσονόμασαν και Castrum, λόγω των ισχυρών τειχών του, αλλά και της σχετικής ομοιωνυμίας.
γ) Τέλη του 3ου μ.Χ. αιώνα: Το Κέλετρο, γνωστό στους περίοικους και σαν Κάστρο, καταστράφηκε από βαρβάρους επιδρομείς. Οι διασωθέντες κάτοικοί του μεταφέρθηκαν και συνοίκισαν τη γειτονική Διοκλητιανούπολη, που έκτισε και οχύρωσε κοντά στο σημερινό Αργός Ορεστικό ο Αυτοκράτορας Διοκλητιανός.
δ) Τέλη 4ου μ. Χ. αιώνα (395-401 μ.Χ.): Η Διοκλητιανούπολη καταστράφηκε από τους Γότθους.
ε) Μέσα 6ου μ.Χ. αιώνα: Ο Ιουστινιανός ίδρυσε για τους κατοίκους της περιοχής μια νέα πόλη, επάνω στο ερειπωμένο Κέλετρο, που την εποχή αυτή είχε την ονομασία (ερημο)κάστρο – Καστροριά – Καστοριά. Το ίδιο όνομα Καστοριά έφερε και η περιβάλλουσα το κάστρο λίμνη (Πρόκειται για συνωνυμικό φαινόμενο πολύ συνηθισμένο, π.χ. Αχρίς πόλη και Αχρίς λίμνη).
 |
| Παλαιοχριστιανικό κιονόγρανο στον Άγιο Νικόλαο Καρύβη. |
Ο ιδρυτής αυτοκράτωρ χάρισε στη νέα πόλη το όνομα της κατεστραμμένης Διοκλητιανούπολης, (η κατονομασία της στον “Συνέκδημο” του Ιεροκλέους, 6ος αιών. “Περί θεμάτων” του Κων/νου Πορφυρογέννητου, 10ος αιών). Ο λαός όμως εξακολούθησε να χρησιμοποιεί παράλληλα με το επίσημο όνομα Διοκλητιανούπολη και το παλαιό όνομα Καστοριά (δυωνυμία) το οποίο τελικά, κατά τον 10ο αιώνα, υπερίσχυσε του πρώτου.
στ) 10ος αιών: Η πόλη πήρε κι επίσημα την οριστική της ονομασία Καστοριά, με την οποία είναι σήμερα γνωστή σε όλον τον κόσμο.
 |
| Πύργος του 10ου αιώνα μ. Χ. στη βυζαντινή ακρόπολη της Καστοριάς |