Ο άδης ή η γέεννα ή τα τάρταρα είναι στα έγκατα της γης. Ο Θεός, λίγο πριν εξορίσει τόν Αδάμ από τόν παράδεισο, αφού απαρίθμησε τίς επίγειες τιμωρίες του παραβάτη της θείας εντολής, τόν προειδοποίησε ότι μ’ αυτές θα ταλαιπωρείται, ώσπου να επιστρέψει στη γη, από την οποία προήλθε- «γιατί χώμα είσαι, καί στα χώμα θα επιστρέφεις», του είπε ο Κύριος. Δεν του είπε ότι θα επιστρέψει στη γή μόνο μέ τό σώμα. Η καταδικαστική απόφαση, λοιπόν, γι` αυτόν πού επαναστάτησε εναντίον του Θεού είναι φοβερή, πολύ φοβερότερη απ’ όσο αντιλαμβανόμαστε μέ μια γρήγορη καί ρηχή σκέψη.
Οι δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης, όπως αποδεικνύεται από την ίδια τή Γραφή, πάντοτε δέχονταν τά έγκατα της γης ως τόπο του άδη.
«Πενθώντας θα κατεβώ στο παιδί μου, πού βρίσκεται στον Άδη», έλεγε κλαίγοντας απαρηγόρητα α άγιος πατριάρχης Ιακώβ, όταν του έφεραν την ψευδή είδηση για τόν θάνατο του αγαπημένου του γιου Ιωσήφ.
Ο δίκαιος καί πολύπαθος Ιώβ, κυκλωμένος από φοβερές δοκιμασίες, ικέτευε τόν Θεό: «»Άσε με λίγη ανάπαυση να βρω, πριν πάω εκεί απ’ όπου πια δεν θα γυρίσω, σε τόπο σκοτεινό καί ζοφερό, στη χώρα του αιώνιου σκοταδιού, όπου δεν υπάρχει φως, όπου δεν μπορεί κανείς να δει ζωή ανθρώπινη».
Ο πνευματοφόρος Μωυσής, ο νομοδότης του Ισραήλ, ανακοινώνοντας στον λαό την οργή του Θεού εναντίον του Κορέ καί τών συντρόφων του, είπε: «Αν οι άνθρωποι αυτοί πεθάνουν μέ φυσιολογικό θάνατο, κοινό γιά όλους, …τότε δεν μέ έστειλε ο Κύριος. Αν, όμως, ο Κύριος κάνει θαύμα τρομερό, αν ανοίξει η γή τό στόμα της καί τούς καταπιεί μαζί μέ τίς οικογένειές τους καί τίς σκηνές τους καί όλα τους τά υπάρχοντα, καί κατέβουν ζωντανοί στον Άδη, τότε να ξέρετε ότι οι άνθρωποι αυτοί παρόργισαν τόν Κύριο». Μόλις σώπασε ο Μωυσής, «σκίστηκε η γή κάτω από τά πόδια τους καί, ανοίγοντας, κατάπιε όλους όσοι ήταν μέ τόν Κορέ, καθώς καί τίς οικογένειές τους καί τά ζώα τους. Καί κατέβηκαν στον άδη ζωντανοί…».
Ο προφήτης Δαβίδ έψαλλε στον Κύριο: «Η ευσπλαχνία Σου γιά μένα είναι μεγάλη έσωσες την ψυχή μου από τά βάθη του Άδη»89.
Όταν η ψυχή του προφήτη Σαμουήλ κλήθηκε από μια νεκρομάντισσα, έπειτα από παράκληση του βασιλιά Σαούλ, πού ήθελε να μάθει από τόν νεκρό την έκβαση μιας μάχης μέ τούς Φιλισταίους, η γυναίκα είπε: «Βλέπω έναν άνδρα όρθιο ν’ ανεβαίνει από τά βάθη της γης τυλιγμένος μ’ έναν μανδύα». Αμέσως ο Σαούλ κατάλαβε ότι αυτός ήταν ο Σαμουήλ.
Ο προφήτης Ησαΐας, αναφερόμενος στον σατανά, είπε: «Τώρα θα κατέβεις στον αδη, στα θεμέλια της γης».
Παρόμοια εκφράζεται γιά τόν πεσμένο άγγελο καί ο προφήτης Ιεζεκιήλ:
«Σείστηκαν τά έθνη από τόν κρότο της πτώσεώς του, όταν τόν έριχνα στον αδη μαζί μέ τούς ανθρώπους πού κατεβαίνουν στον τάφο. Τόν παρηγορούσαν στη γή όλα τά ωραία καρποφόρα δένδρα… Κατέβα τώρα στα βάθη της γης μαζί μέ τά ωραία καρποφόρα δένδρα…». Ο προφήτης αποκαλεί αλληγορικά τόν πεσμένο άγγελο Φαραώ καί τόν παρομοιάζει μέ ωραίο καρποφόρο δένδρο, όπως ήταν πριν από την πτώση του. Την ίδια παρομοίωση χρησιμοποιεί καί γιά τούς άλλους αγγέλους, πού ακολούθησαν τον Εωσφόρο στήν πτώση του.
Στα έγκατα της γης τοποθετεί τον Άδη καί η Καινή Διαθήκη. Πληροφορώντας μας γιά την κάθοδό Του στον Άδη μαζί μέ την ανθρώπινη ψυχή Του, πού ήταν αχώριστη από τή Θεότητα, ο Θεάνθρωπος είπε: «Ο Υιός του Ανθρώπου θα είναι στήν καρδιά της γης τρεις μέρες καί τρεις νύχτες». Ερμηνεύοντας τά Λόγια του Σωτήρα μας ο μακάριος Θεοφύλακτος, λέει πώς ο Κύριος εκπλήρωσε την προφητεία Του καί «κατέβηκε στον υποχθόνιο τόπο, δηλαδή στον Άδη».
Σύμφωνα μέ τούς άγιους αποστόλους Παύλο καί Πέτρο, ο Χριστός «κατέβηκε στα κατώτερα μέρη της γης» «καί κήρυξε στις φυλακισμένες στον άδη ψυχές». «Η θεώμενη ψυχή» του Χριστού, γράφει ο ιερός Δαμασκηνός, «κατέβηκε στον άδη, γιά να λάμψει τό φώς καί σ’ αυτούς πού βρίσκονταν κάτω από τη γή, στο σκοτάδι καί στη σκιά του θανάτου, όπως γιά όσους διέμεναν στη γή ανέτειλε ο ήλιος της δικαιοσύνης».
Στη ΙΔ’ Κατήχηση Φωτιζόμενων του αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων διαβάζουμε: «Ο Κύριος Ιησούς στα Ευαγγέλια λέει: “Όπως ο Ιωνάς ήταν στήν κοιλιά του κήτους τρεις μέρες καί τρείς νύχτες, έτσι θα μείνει καί ο Υιός του Ανθρώπου στήν καρδιά της γης τρεις μέρες καί τρεις νύχτες”. Καθώς εξέταζα τή διήγηση του Ιωνά, βρήκα πώς η ζωή του έχει πολλά σημεία όμοια μέ τή ζωή του Ιησού: Ό Ιησούς στάλθηκε από τόν Πατέρα να κηρύξει μετάνοια, καί ο Ιωνάς ανέλαβε μια τέτοια αποστολή. Μόνο πού ο Ιωνάς προσπάθησε να την αποφύγει από σχετική άγνοια, ενώ ο Κύριος μέ τή θέλησή Του ήρθε στη γη, γιά να μετανοήσουμε καί να σωθούμε…
»Ο Ιωνάς ρίχτηκε στην κοιλιά του κήτους, ενώ ο Σωτήρας μας κατέβηκε εκούσια εκεί πού είναι τό νοητό κήτος του θανάτου, δηλαδή στον αδη. Καί κατέβηκε εκούσια, γιά να ξαναδώσει στη ζωή ο θάνατος όσους είχε καταπιεί, σύμφωνα μ’ αυτό πού βρίσκουμε στη Γραφή: “Εγώ από τά χέρια του αδη θα τούς απαλλάξω καί από τά χέρια του θανάτου θα τούς λυτρώσω”…
»Ο προφήτης Ιωνάς, όταν προσευχόταν καί έλεγε μέσ’ από την κοιλιά του κήτους, “Ικέτεψα τόν Κύριο στη θλίψη μου… μέσ’ από την κοιλιά του άδη”, λειτουργούσε σάν προφητική προτύπωση του Κυρίου καί Σωτήρα μας Ιησού. Καί είναι βέβαιο ότι αυτά τά έλεγε όντας στήν κοιλιά του κήτους. Αλλά, ένώ βρισκόταν μέσα εκεί, έλεγε ότι βρισκόταν μέσα στον αδη. Κι αυτό γιατί προτύπωνε τόν Χριστό, πού έπρόκειτο να κατέβει στον αδη. «Υστερα, εκπροσωπώντας τόν Χριστό καί προφητεύοντας ξεκάθαρα, λέει:
“Βυθίστηκε η κεφαλή μου στο χάσμα δύο βουνών”. Καί όμως ήταν στήν κοιλιά του κήτους! Σε ποιά βουνά, λοιπόν, είσαι χωμένος; Αλλά γνωρίζω, λέει, ότι αυτό πού τώρα ζω, τό ζω σάν προφητική προτύπωση εκείνου πού θα ζήσει Αυτός, ο όποιος πρόκειται να ταφεί στο μνήμα τό λαξευτό στήν πέτρα. Καί όντας στη θάλασσα ο Ιωνάς, λέει: “Κατέβηκα στη γή”. Τό λέει επειδή μέ τό πάθημά του προτύπωνε προφητικά τόν Χριστό, πού κατέβηκε στήν καρδιά της γης».
Ο όρος άδης δηλώνει έναν σκοτεινό χώρο στα βάθη της γης, όπου κατέρχονται οι νεκροί.
Η Γέεννα είναι κοιλάδα στα δυτικά όρια της Ιερουσαλήμ, πού καταλήγει προς τόν νότο στον Χείμαρρο τών Κέδρων. Εκεί προσφέρονταν θυσίες παιδιών στον Μολόχ, σημιτικό θεό τών υποχθονίων δυνάμεων, πού η λατρεία του, κυρίως τόν 8ο αΐ π.Χ., διαδόθηκε καί στον Ισραήλ (βλ. Β’ Παραλ. 28:3• 33:6). Ο βασιλιάς Ιωσίας (639-609 π.Χ.) κατάργησε τίς θυσίες αυτές (βλ. Β’ Βασ. 23:10), μεταβάλλοντας την κοιλάδα σε νεκροταφείο γιά τούς ξένους καί τόπο όπου έριχναν καί έκαιγαν τά σκουπίδια Έτσι θεωρήθηκε τόπος κατάρας καί τελικά σύμβολο της αιωνίου κολάσεως.
Τα τάρταρα (ή ο τάρταρος) ώς υποχθόνιος τόπος τιμωρίας ήταν γνωστά ήδη στούς αρχαίους Έλληνες, πού τά τοποθετούσαν πιο κάτω κι από τόν αδη. Ό απόστολος Πέτρος τά αναφέρει ως τόπο τιμωρίας τών αποστατών αγγέλων
«Χώμα είσαι, καί στο χώμα θα επιστρέφεις». Η θεία καταδίκη αναφέρεται κυρίως, σύμφωνα μέ την αγία Εκκλησία μας, στήν ψυχή του ανθρώπου, ο οποίος γιά την παράβαση της εντολής του Κυρίου καταδικάστηκε να θάβεται στη γή καί μέ τό σώμα καί μέ την ψυχή. Η καταδίκη, ωστόσο, πέφτει μ’ όλο της τό βάρος στήν ψυχή, καθώς αυτή καί μετά τόν χωρισμό της από τό σώμα εξακολουθεί να σκέπτεται καί να αισθάνεται. Έτσι, η ενέργεια της τιμωρίας γίνεται αισθητή από την ψυχή, ενώ τό σώμα, αφού χωριστεί απ’ αυτήν, αναισθητοποιείται πλήρως καί διαλύεται. Ο άγιος Αθανάσιος ο Μέγας λέει: «Η ανθρώπινη φύση ενωμένη μέ τή θεία (στο πρόσωπο του Κυρίου) προξένησε τρόμο στον Άδη. Φώναζε, λοιπόν, ο Άδης σ’ Εκείνον πού του έπαιρνε τούς νεκρούς:
“Γιατί ανατρέπεις την απόφαση πού πήρες στον παράδεισο; Γιατί ξεσχίζεις τό χρεόγραφο πού συνέταξες σε βάρος της ανθρώπινης φύσεως;
Είμαι κατοχυρωμένος μέ τεκμήρια δίκαια εναντίον τών ανθρώπων. «Έχω τό “χώμα είσαι, καί στο χώμα θα επιστρέψεις’ ”» (Λόγος εις τό Άγιον Πάσχα, 4).
.ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ-ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Συγγραφέας : Ἅγιος Ἰγνάτιος Μπριαντσανίνωφ.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ.