Τα καντόνια του Καποδίστρια στην Ελλάδα: Το όραμα που ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα – και γιατί δεν τολμούμε ούτε σήμερα
Διονύσης Αντωνέλλος
Ο Ιωάννης Καποδίστριας οραματίστηκε μια Ελλάδα χτισμένη σε σταθερά διοικητικά θεμέλια. Στο κέντρο αυτού του οράματος βρισκόταν η δημιουργία «καντονιών» – αποκεντρωμένων, οργανωμένων διοικητικών μονάδων με ενιαία εποπτεία και ξεκάθαρη αρμοδιότητα. Ένα δίκτυο μικρών, ευέλικτων δομών που θα επέτρεπε στο κράτος να λειτουργεί με συνέπεια, οριζόντια κατανομή ευθυνών και ισονομία.
Όμως το σχέδιο έμεινε στα χαρτιά – γιατί τον δολοφόνησαν. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι ούτε δύο αιώνες μετά η Ελλάδα δεν τόλμησε ποτέ να εφαρμόσει κάτι παρόμοιο. Γιατί;
Πρώτον, επειδή το ελληνικό κράτος οικοδομήθηκε σε πελατειακές βάσεις, όχι θεσμικές. Η κεντρική εξουσία φοβάται τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, διότι αυτό σημαίνει απώλεια πολιτικού ελέγχου. Δεύτερον, οι όποιες απόπειρες αποκέντρωσης (Καποδίστριας 1997, Καλλικράτης 2010) ήταν περισσότερο συγχωνεύσεις δήμων παρά ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις με οικονομική αυτονομία.
Τρίτον, η Ελλάδα δεν διαθέτει θεσμική κουλτούρα αποκέντρωσης. Οι περιφέρειες και οι δήμοι λειτουργούν υπό το βάρος γραφειοκρατίας, με περιορισμένους πόρους και χωρίς δυνατότητα φορολογικής ή νομοθετικής πρωτοβουλίας. Εξακολουθούν να εξαρτώνται από την Αθήνα σχεδόν για τα πάντα.
Ο Καποδίστριας ήθελε να σπάσει αυτήν την ασφυκτική συγκέντρωση εξουσίας. Αντί για αυτό, φτάσαμε στο σήμερα με ένα κράτος δυσκίνητο, συγκεντρωτικό και συχνά ανίκανο να εξυπηρετήσει τις τοπικές κοινωνίες.
Το ερώτημα, λοιπόν, παραμένει: Δεν μπορούμε – ή δεν θέλουμε – να φτιάξουμε την Ελλάδα που ονειρεύτηκε ο Καποδίστριας;
