Πολλοί έχουν χωριά και κτήματα και δεν τους ενδιαφέρει, ούτε κάμνουν λόγο για τίποτε άλλο, παρά καταβάλλουν πολλή προσπάθεια πως θα γίνει το λουτρό, πως θ αυξηθούν τα εισοδήματα, πως θα κατασκευασθούν οι αυλές και τα οικοδομήματα˙ πως δε θα καλλιεργηθούν οι ψυχές, καθόλου δεν ενδιαφέρονται. Και συ μεν, αν δεις αγκάθια στο χωράφι, τα κόβεις, τα καίεις, και τα εξαφανίζεις, ώστε να απαλλάξεις τη γη από τη βλάβη απ’ αυτά, βλέποντας δε τους ίδιους τους γεωργούς, να είναι γεμάτοι από αγκάθια και μη κόβοντας αυτά, πες μου, δεν φοβάσαι και δεν τρέμεις αυτόν που πρόκειται να σου ζητήσει λόγο γι’ αυτούς;
Δεν έπρεπε δηλαδή ο καθένας από τους πιστούς να οικοδομήσει εκκλησία, να λαμβάνει διδάσκαλο για να τον βοηθεί, και κυρίως αυτό, να σκέπτεται πως δηλαδή όλοι να είναι χριστιανοί; Πες μου, πώς θα είναι χριστιανός ο γεωργός, βλέποντας εσένα ν’ αδιαφορείς για τη σωτηρία σου; Δεν μπορείς να κάνεις θαύματα και να τον πείσεις;
Με αυτά που έχεις να τον πείσεις, με τη φιλανθρωπία, με την προστασία, με την ημερότητα, με το καλόπιασμα και με όλα τα άλλα. Και πολλοί μεν κάμνουν αγορές και λουτρά, όχι όμως και εκκλησίες˙ και όλα βέβαια τα κάμνουν, παρά αυτό. Γι’ αυτό παρακαλώ και ικετεύω και χάρη ζητώ, μάλλον δε και νόμο ορίζω, ώστε κανένας να μη παρουσιασθεί να έχει χωριό χωρία εκκλησία. Μη μού πεις, ‘υπάρχει πλησίον, υπάρχει σε γειτονικό μέρος’˙ είναι μεγάλη η δαπάνη και δεν είναι πολλά τα έσοδα. Εάν έχεις κάτι να ξοδέψεις για τους φτωχούς, να τα ξοδέψεις εκεί˙ είναι καλύτερα εκεί, παρά εδώ˙ θρέψε διδάσκαλο, θρέψε διάκονο και ιερατείο. Όπως συμπεριφέρεσαι όταν λαμβάνεις γυναίκα, ή νύφη ή δίνεις θυγατέρα, έτσι πρέπει να φέρεσαι και προς την εκκλησία˙ δώσε δωρεά σ’ αυτήν.
Έτσι το χωριό όπου μένεις, θα γεμίσει από ευλογία. Διότι ποιό από τα αγαθά δεν θα υπάρχει εκεί; Πες μου, είναι λίγο να ευλογείται ο ληνός; είναι λίγο να λαμβάνει απ’ όλους τους καρπούς σου πρώτος ο Θεός μερίδιο και προσφορές από τους πρώτους καρπούς; Αυτό είναι χρήσιμο για την ειρήνη των γεωργών. Σεβαστός θα είναι πλέον και ο πρεσβύτερος και αυτό θα συμβάλει στην ασφάλεια του χωριού. Ευχές συνεχείς εκεί θα γίνονται για σένα, ύμνοι θα αναπέμπονται για σένα και συνάξεις θα γίνονται, προσφορά κάθε Κυριακή. Πόσο πιο αξιοθαύμαστο είναι το να ανεγείρεις εκκλησίες από το να ανοικοδομήσουν άλλοι λαμπρούς τάφους, για να ακούουν οι μεταγενέστεροι ότι ο τάδε ανοικοδόμησε αυτούς. Σκέψου ότι μέχρι την παρουσία του Χριστού θα έχεις το μισθό, συ, που ανήγειρες θυσιαστήριο του Θεού.
Πες μου λοιπόν, αν σε διέτασσε βασιλιάς να οικοδομήσεις οικία, για να καταλύει εκεί, δεν θα έκαμες τα πάντα; Τώρα λοιπόν, η οικοδομή της εκκλησίας είναι ανάκτορα του Χριστού. Να μη βλέπεις τη δαπάνη, αλλά να αναλογίζεσαι τον καρπό˙ καλλιεργούν εκείνοι τη γη, συ να καλλιεργείς τις ψυχές τους˙ εκείνοι σου φέρνουν τους καρπούς, συ ανύψωσε αυτούς στον ουρανό. Εκείνος που δίνει την αρχή, αυτός είναι και αίτιος για όλα τα άλλα. Άρα και συ θα είσαι αίτιος των κατηχουμένων εκεί από τα γειτονικά χωριά˙ αν και βέβαια τα μεν λουτρά κάμνουν τους γεωργούς πιο μαλθακούς, τα δε καπηλεία πιο τρυφηλούς, αλλ’ όμως κάμνετε αυτά για δόξα.
Οι αγορές και οι πανηγύρεις κάμνουν πάλι αυτούς αδιάντροπους, τα δε λεγόμενα στις εκκλησίες έχουν τελείως αντίθετα αποτελέσματα. Αλήθεια πόσο σπουδαίο είναι να βλέπεις πρεσβύτερο να βαδίζει σαν τον Αβραάμ, ολόλευκο, να είναι περιζωσμένος και να σκάβει και να εργάζεται; Ποιο πράγμα είναι πιο ποθητό από εκείνον τον αγρό; Εδώ η αρετή είναι μεγαλύτερη. Δεν υπάρχει εκεί αισχρότητα, αλλ’ έχει εκδιωχθεί˙ δεν υπάρχει μέθη και τρυφή, αλλ’ έχει εξορισθεί˙ δεν υπάρχει κενοδοξία, αλλ’ έχει σβησθεί˙ εκεί διαλάμπει περισσότερο η αγάπη του Θεού εξ αιτίας της απλότητας.
Πόσο σπουδαίο είναι να εξέρχεσαι και να εισέρχεσαι στον οίκο του Θεού και να γνωρίζεις ότι Αυτός οικοδόμησε αυτόν και να κατακληθείς και μετά τη σωματική ανάπαυση να παραβρεθείς και σε νυκτερινούς και σε εωθινούς ύμνους, να έχεις ομοτράπεζο τον ιερέα, συνομιλώντας να απολαμβάνεις τις ευλογίες, και να βλέπεις άλλους να έρχονται εκεί; Τούτο είναι τείχος, αυτό ασφάλεια του αγρού. Αυτός είναι ο αγρός, για τον οποίο λέγει; «Οσμή αγρού ολόκαρπου, τον οποίο ευλόγησε ο Κύριος». ”Αν και χωρίς το ναό είναι καλός ο αγρός εξ αιτίας της ησυχίας που έχει, εξ αιτίας της απραγμοσύνης που υπάρχει εκεί, όταν όμως έχει και το ναό, με τι δεν θα είναι ίσος; Διότι αγρός, που έχει εκκλησία, μοιάζει με τον παράδεισο του Θεού.
Δεν υπάρχει εκεί κραυγή, δεν υπάρχει θόρυβος, δεν υπάρχουν διάφοροι εχθροί, δεν υπάρχουν αιρέσεις˙ είναι δυνατό να τους δεις όλους φίλους, να συμμετέχουν στα ίδια δόγματα. Η ησυχία σε οδηγεί σε φιλοσοφία˙ αφού σε παραλάβει από τη φιλοσοφία αυτή ο πρεσβύτερος, Θα σε φροντίσει εύκολα. Διότι εδώ μεν, όσα και αν λέμε, η αγορά τα απορρίπτει, εκεί δε, αυτά που θα ακούσεις, θα τα στερεώσεις στη σκέψη σου, και στον αγρό θα γίνεις με εκείνον τον πρεσβύτερο άλλος άνθρωπος˙ και εκείνος θα είναι επικεφαλής εκείνων των γεωργών, και θα είναι φύλακας, και με το να παρευρίσκεται και με το να διευθετεί τις διαφορές μεταξύ τους.
Πόση δε θα είναι και η δαπάνη, πες μου; κατασκεύασε κατ’ αρχή μικρό οικίσκο αντί ναού˙ ο μετά από σένα θα κατασκευάσει στοά˙ ο μετά από εκείνον θα προσθέσει άλλα, και έτσι σε σένα θα αποδοθεί το όλο οικοδόμημα. Συ δίνεις λίγα και λαμβάνεις την αμοιβή του συνόλου. Λοιπόν κάμε την αρχή και θέσε θεμέλιο˙ μάλλον δε προτρέψατε ο ένας τον άλλο, δείξτε άμιλλα για το έργο αυτό. Τώρα δε, όπου χρειάζεται μεν να αποθηκεύσουν άχυρα και σιτάρι και όλα τα παρόμοια, εύκολα χτίζουν˙ όπου δε πρέπει να συγκεντρωθούν οι καρποί των ψυχών, καθόλου δεν φροντίζουν, αλλ’ αναγκάζονται να βαδίζουν αρκετά στάδια, και να αποστέλλονται σε μακρινές αποδημίες, για να εισέλθουν σε εκκλησία. Πόσο δε είναι καλό να έρχεται στην εκκλησία με πολλή ησυχία ο ιερέας, για να προσέρχεται ενώπιον του Θεού, και να προσεύχεται κάθε ημέρα για το χωριό, γι’ αυτόν που έχει εκκλησία! Πες μου, είναι μικρό πράγμα να περιλαμβάνεται και το όνομά σου πάντοτε στις άγιες αναφορές της λατρείας και κάθε ημέρα να αναπέμπονται ευχές προς το Θεό για το χωριό; πόσο αυτό ωφελεί σε σένα και στα άλλα; Συμβαίνει μερικοί από τους γείτονες να κατοικούν και να έχουν επιτρόπους. Προς μεν εσένα λοιπόν το φτωχό κανένας από εκείνους δεν θα θεωρήσει άξιο να έλθει, τον πρεσβύτερο όμως ίσως και να τον προσκαλέσει και να τον κάμει ομοτράπεζο.
Βλέπεις πόσα καλά θα προκύψουν απ’ αυτό; Πρώτα η κώμη θα είναι απαλλαγμένη από κάθε πονηρή υποψία˙ κανένας δεν θα κατηγορήσει γι’ ανθρωποκτονία, κανένας για κλοπή, κανένας δεν θα υποψιασθεί τίποτε το παρόμοιο. Έχουν ακόμη και άλλη παρηγοριά, αν επακολουθήσει μια ασθένεια, ή θάνατος. Όχι απλώς και ως έτυχε συνάπτονται φιλίες μεταξύ εκείνων που προσέρχονται εκεί και οι συναντήσεις δε θα γίνονται πολύ περισσότερο ευχάριστες από εκείνες που γίνονται κατά τις πανηγύρεις. Όχι μόνο δε οι συναντήσεις, αλλά και οι ίδιοι οι προεστώτες θα είναι περισσότερο σεβάσμιοι εξ αιτίας της παρουσίας του πρεσβύτερου.
Οπωσδήποτε ακούεις ότι τα Ιεροσόλυμα τιμούνταν περισσότερο από τις άλλες πόλεις εκ μέρους των παλαιών˙ όχι όμως τυχαία, αλλ’ εξ αιτίας της ευσέβειας που επικρατούσε τότε. Γι’ αυτό, όπου τιμάται ο Θεός, κανένα πονηρό δεν υπάρχει˙ όπως πάλι, όπου δεν τιμάται ο Θεός κανένα αγαθό δεν υπάρχει. Πολλή ασφάλεια θα υπάρχει και εκ μέρους του Θεού και εκ μέρους των ανθρώπων. Ναι, παρακαλώ, να καταπιασθείτε με το θέμα αυτό, όχι σαν κάτι πάρεργο, αλλά με προθυμία. Διότι, αν κάποιος βγάλει κάτι το πολύτιμο από ανάξιο πράγμα, θα είναι σαν στόμα του Θεού, εκείνος που τόσες ψυχές ωφελεί και αναζωογονεί και αυτές που υπάρχουν τώρα, και αυτές που θα έλθουν μετά μέχρι την παρουσία του Χριστού, πόση εύνοια δεν θα απολαύσει από το Θεό; Φρούριο κατασκεύασε εναντίον του διαβόλου˙ διότι αυτό είναι η εκκλησία. Από εκεί ας ορμήσουν τα χέρια για εργασία˙ πρώτα ας ανυψωθούν αυτά σε προσευχή προς το Θεό, και μετά ας μεταβούν στην εργασία. Έτσι θα αποκτήσουν σωματική δύναμη, έτσι θα είναι πολλή η καλλιέργεια, έτσι όλα τα κακά θα είναι εκτός αυτού. Δεν είναι δυνατό να παραστήσεις με λόγο την ευχαρίστηση που θα προκύψει από αυτό, μέχρις ότου δεν γίνει αυτό πραγματικότητα.
Μη σκεφθείς αυτό, ότι δεν έχει κανένα έσοδο˙ εάν γενικά ενεργείς και σκέπτεσαι με τον τρόπο αυτό, μη κάνεις το έργο αυτό, εάν δεν νομίζεις ότι θα αποκτήσεις έσοδα μεγαλύτερα από όσα σου απέδιδε όλος ο αγρός. Αν δεν σκέπτεσαι έτσι, ούτε και να εργασθείς, εάν δεν θεωρείς το έργο αυτό ανώτερο από όλα τα αλλά. Τι είναι μεγαλύτερο από αυτό το κέρδος, το να οδηγήσεις τις ψυχές στο αλώνι του ουρανού; Αλλοίμονο! διότι δεν γνωρίζετε πόσο σπουδαίο είναι το να κερδίζετε ψυχές. Άκουε τι λέγει προς τον Πέτρο ο Χριστός˙ «Εάν με αγαπάς, ποίμανε τα πρόβατά μου». Εάν συνέβαινε να δεις βασιλικά πρόβατα ή αγέλη ίππων, να είναι εκτεθειμένα σε κινδύνους, επειδή δεν υπάρχει μάνδρα, εάν αναλάβεις ο ίδιος και μάνδρα οικοδομήσεις και στάβλο ή και ποιμένα τοποθετήσεις, με τι δεν θα σε ανταμείψει ο βασιλιάς; Τώρα συγκεντρώνεις την ποίμνη του Χριστού και τοποθετείς ποιμένα, και δεν νομίζεις ότι κάμνεις μεγάλο έργο; Τι λέγω;
Εάν εκείνος που σκανδαλίζει και μόνο ένα άνθρωπο, απειλείται να πάθει τέτοια τιμωρία, εκείνος που σώζει τόσους ανθρώπους, πες μου, δεν θα σωθεί; Είναι ολοφάνερο ότι θα σωθεί. Διότι ποιά αμαρτία θα έχει στο εξής ή και αν έχει, δεν θα εξαλείψει αυτήν; Από την τιμωρία εκείνου που σκανδαλίζει, μάθε την ανταμοιβή εκείνου που σώζει.
Εάν δεν ήταν σημαντικό για το Θεό η σωτηρία και μιας ψυχής, δεν θα προκαλούσε τόση οργή σ’ Αυτόν η απώλειά της. Γνωρίζοντας λοιπόν αυτά, ας καταπιασθούμε πλέον με το έργο αυτό το πνευματικό, και ας με καλέσει ο καθένας και εγώ θα βοηθήσω κατά το δυνατό. Και αν μεν είναι τρεις οι κάτοχοι του αγρού, ας ενεργήσουν με συνεισφορά, εάν δε ένας, ας πείσει και τους άλλους που είναι πλησίον του. Μόνο, παρακαλώ, προσπαθήσετε να κατορθώσετε αυτό… (ΕΠΕ 15,527-537)
