Ένας ταξιδιωτικός οδηγός για Πάσχα στην Ελλάδα, γραμμένος με «Κοντόγλειο» τρόπο. Απευθύνεται βέβαια σε «κάποιους που έχουνε τα δικά μας αισθήματα», δηλαδή κάποιους που αγαπούν πραγματικά την Ορθοδοξία και την Ελλάδα, φθάνει να μην είναι «κοιλιόδουλοι και μαλθακοί».
Κατά βάθος όμως κάτι λέει σε όλους μας, αν και το «Πάσχα στο Χωριό» που περιγράφει έχει αρκετή διαφορά με το «Πάσχα στο Χωριό», όπως το εννοούμε σήμερα και μας έχει λείψει τόσο πολύ. Όχι μόνο επειδή το «δικό του» είναι στο μακρινό 1954, όπου το Μαρούσι και η Νέα Ερυθραία ήσαν τα κοντινά χωριά, ή όπου στην Ύδρα ένιωθε κανείς «μακάρια ησυχία και ανάπαυση». Αλλά κι επειδή ο Κόντογλου δεν μπορεί να φανταστεί Μεγάλη Εβδομάδα και Πάσχα μακριά από την εκκλησία και τις λειτουργίες της.
Σίγουρα ένα «δύσκολο» κείμενο για τον Κόντογλου, μιας κι όταν έπαιρνε φόρα κι άρχιζε να μιλά ή να γράφει για την Ορθοδοξία, την Ελλάδα και τους «τύπους» της ενθουσιαζόταν και χαιρόταν τόσο πολύ, άνοιγε κυριολεκτικά η καρδιά του, ώστε δεν μπορούσε να σταματήσει. Οπότε θα πρέπει να κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να μπορέσει – με μεγάλη του στενοχώρια – να χωρέσει επιλεκτικά ένα μικρό κομμάτι αυτού του ενθουσιασμού κι αυτής της χαράς μέσα στα στενά όρια ενός άρθρου.
Το Πάσχα μακριά από τις πολιτείες – Πνευματική Ευφροσύνη
Πολλοί από μας συνηθίζουνε να περνάνε τις μέρες του Πάσχα σε χωριά, σε εξοχικά μέρη, σε νησιά. Μ’ έναν λόγο μακριά από την πολιτεία, προ πάντων όσοι δεν έχουνε οικογένεια. Είναι και κάποιοι που έχουνε τα δικά μας αισθήματα και πάνε σε μοναστήρια ή σε παλιά ερημοκλήσια, γιατί αγαπάνε τη θρησκεία και τη φύση, που είναι τόσο αδελφωμένες στην πατρίδα μας. Γι’ αυτούς είπα να γράψω λίγα λόγια για να τους πω από την πείρα που έχω σε ποια μέρη θα ευχαριστηθούνε, όχι από φαγητά κι από διασκέδαση αλλά από πνευματική αγαλλίαση.
Πρώτα απ’ όλα είναι το Άγιον Όρος, αυτό το εξαίσιο περιβόλι της θρησκείας μας. Εκεί ζει κανένας σα βυζαντινός. Εκεί έχει σταματήσει η ζωή στα χρόνια του Νικηφόρου Φωκά, του Γιάννη Τσιμισκή, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Το στολίζουνε πλήθος μοναστήρια αρχαία, που πολλά από αυτά είναι αληθινά κάστρα, γεμάτα από πράγματα ιστορικά, εικόνες, σκεύη, άμφια, χειρόγραφα.
Την κατάνυξη την κάνει πιο βαθιά το ανείκαστον κάλλος της φύσεως, που θαρρείς πως είναι κι αυτή αγιασμένη, βουνά κατάφυτα από καστανιές, καρυδιές, μυρσίνες κι άλλα δέντρα του δρυμού κι από άνθη που γεμίζουνε την ατμόσφαιρα με την γλυκύτατη ευωδία τους. Νερά κρυσταλλένια τρέχουνε παντού, κάνοντας συντροφιά στους ερημίτες με το μυστικό βούϊσμά τους.
Η θάλασσα ζώνει ολόγυρα αυτό το μοναδικό Περιβόλι της Παναγίας, πέλαγα βαθιά, που σκορπάνε τη αρμυρή ευωδία τους στους δρυμούς, στα μοναστήρια και στις σκήτες. Τοποθεσίες εξαίσιες όπου ποθείς, ήμερα λιμάνια, αμμουδιές, αρσανάδες, βράχοι θαλασσοδαρμένοι, κάβοι, ξέρες, σπηλιές, κουφάλες και σχισμάδες απάνου στ’ ακατάλυτα κράκουρα, που τα χτυπάνε κατάστηθα τα μανιασμένα κύματα μ’ έναν βρόντο που ακούγεται μέρα νύχτα.
Καλά είναι όλα τα μοναστήρια για να περάσει ο προσκυνητής τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας και το Πάσχα. Αλλά εγώ θα ήθελα να πάγω σε κάποιο που είναι κοντά στη θάλασσα. Ίσως πιο έμορφα θα είναι στη σκήτη των Καυσοκαλυβίων, που βρίσκεται στη άκρη το Άθωνα, ανάμεσα στους καλούς πατέρες ή στη σκήτη της Αγίας Άννης. Αν κάνει καλόν καιρό, όποιος πάγει στο Όρος θα θυμάται τις ημέρες που πέρασε ως που να πεθάνει. Φθάνει να μην είναι κοιλιόδουλος και μαλθακός.
σκίτσο Κόντογλου, Καλύβη Αγίου Ακακίου, Καυσοκαλύβια,
Άλλο μέρος κατάλληλο για να περάσει κανένας αυτές τις μέρες είναι ο Μυστράς, μια άλλη βυζαντινή όαση στην άκρη της Ελλάδας. Δεν είναι ζωντανός, όπως τα’ Άγιον Όρος, αλλά «κεκοιμημένος», πλην τον ζωογονούνε οι καλόγριες του μοναστηριού της Παντάνασσας, που λιγοστεύουνε καμπόσο τη αρχαιολογική ψύχρα που έχει κάθε τόπος που έγινε μουσείο. Ο Μυστράς είναι μια στοιχειωμένη βυζαντινή Πολιτεία, ρεπιασμένη και χωρίς ανθρώπους. Μα στέκουνται όλα στη θέση τους, τα αρχαία σπίτια, οι εκκλησιές, τα μοναστήρια, οι καλντεριμωμένοι δρόμοι, τα πεζούλια, οι βρύσες, οι στέρνες, τα παλάτια, τα κάστρα, οι καμάρες, όλα. Κατάνυξη βγαίνει από παντού.
Όποιος επισκεφθεί το Μυστρά θα εύρει μεγάλη περιποίηση στο περίπτερο της Μαρμάρας, που το κρατά ο φιλότιμος Λεωνίδας. Εκτός από τον παλιόν Μυστρά αξίζει να δει κανείς και τον καινούργιον, ένα χωριό βουτηγμένο στην πρασινάδα, καθώς και τ’ άλλα κοντινά χωριά, το Παρόρι, με τα πολλά νερά και τον Άγιο Γιάννη. Αν ευκαιρήσει ας ανεβεί και στην Αναβρυτή, που είναι χτισμένη ψηλά απάνω στον Ταΰγετο καθώς και στα Πικουλιάνικα.
Αντίκρυ στον Ταΰγετο είναι ο Πάρνωνας με το χωριό Χρύσαφα, που έχει αρχαίες εκκλησιές. Εκεί είναι και η μονή των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, αλλά βρίσκεται σε ξεπεσμό. Μεγάλη χριστιανική χαρά και φιλοξενία θα βρει όποιος πάει στη Μονή των Αγίων Αναργύρων, κοντά στο χωριό Βασσαρά. Αληθινός επίγειος παράδεισος. Και κλειδοκράτορας είναι ο οσιότατος ηγούμενος, πατήρ Νικόδημος Γρουμπός, ψυχή πλούσια σε ευσέβεια και σε αισθήματα. Αυτός ανακαίνισε τη μονή, που κόντευε να καταστραφεί, αυτός τη ζωογονεί με την αγάπη του και με τη αφοσίωσή του. Τι ψυχές υπάρχουνε ακόμη στην Ελλάδα! Όταν λέγει «το ωραίο μας μοναστηράκι» λάμπει από χαρά.
Άλλοι τόποι αρμόδιοι για τις άλλες μέρες είναι τα νησιά και από τα πιο κοντινά η Ύδρα, στη οποία γίνεται θαυμαστή η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα και που νιώθει κανένας μακάρια ησυχία και ανάπαυση. Ακόμη πιο καλά είναι στην Πάρο, στο μοναστήρι της Λογγοβαρδίας, αυτό το σέμνωμα της Εκκλησίας μας, με ηγούμενο τον πατέρα Φιλόθεον Ζερβάκο, φίλο του Παπαδιαμάντη και αληθινή «εικόνα πραότητος». Όποιος παραβρεθεί στην «γέραιραν» αυτήν μονήν, θα περάσει λιτοδίαιτα, αλλά θα ευφρανθεί μέσα σε συμπόσιο πνευματικό.
Άλλο πνευματικό αναπαυτήριο είναι ιερά μονή της Πάτμου εκεί όπου ασκήτεψε ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Το μοναστήρι το έχτισε ένας άλλος άγιος, ο Άγιος Χριστόδουλος. Είναι από τα μοναστήρια μας που διατηρούνε την αρχαία και σεβάσμια τάξη σε όλα τα καθέκαστα της ιερουργίας. Αλλά και η Πάτμος είναι το πλέον εξωτικό και συμπαθητικό νησί που μπορεί να δει κανένας, μ’ όλο που είναι ξερό και το δέρνει άγρια θάλασσα. Οι βράχοι και τ’ αγριάγκαθά του είναι σαν αγιασμένα.
Όποιος δε θέλει ή δεν μπορεί να ταξιδέψει μακριά, ας πάει στα κοντινά χωριά να αναπνεύσει πασχαλινόν αέρα. Έμορφη είναι η Μεγάλη Εβδομάδα στα Μεσόγεια, στο Λιόπεσι, στο Κορωπί, στο Μαρκόπουλο, στο Μαρούσι, στη Νέα Ερυθραία, που είναι εφημέριος ένας λαμπρός κληρικός, μουσικός άριστος και εραστής της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Κατανυκτικά και με απλότητα θα εκκλησιασθεί και στο Παλιό Ηράκλειο, στη εκκλησιά που βρίσκεται κοντά στην καθολική και πύου είναι εφημέριος ο ευσεβέστατος και ταπεινότατος Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Μουστάκας.
Όποιος τέλος πάντων δε θέλει να φύγει καθόλου από την Αθήνα θα νιώσει ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα και Πάσχα στη εκκλησία της Ρόμβης, στη οποία είναι εφημέριος ο πιο άσαρκος μυσταγωγός, ο γέρων πατήρ Καρελλάς, που θαρρεί κανένας πως ξεκόλλησε από κάποια παλαιά τοιχογραφία ή στη Χρυσοσπηλιώτισσα ή στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα (Αγίας Φιλοθέης) στη οδό Λευκωσίας (στάσις Καλλιφρονά) ή σε κάποια άλλα ταπεινά εκκλησάκια, που δεν εμπήκε ακόμα η θεατρική ψευτιά των μοντερνισμών.
Αν θέλει κανείς να δει, την Κυριακή του Πάσχα, αρχιερατική λειτουργία, που να νομίζει πως βρίσκεται στο βάθος της Μ. Ασίας κατά τον καιρό του Παλαιολόγου, ας λειτουργηθεί στη εκκλησία των Αγίων Αναργύρων της Νέας Ιωνίας. Ο δεσπότης άγιος Πατάρων Μελέτιος είναι η πιο βυζαντινή φυσιογνωμία, που βρίσκεται στην Ελλάδα και σαν λειτουργά έχει μια πνευματική μεγαλοπρέπεια που σπάνια μπορεί να τη δει πια κανένας στους δεσποτάδες μας.
Καλή Μεγάλη Εβδομάδα και Καλή Ανάσταση!
ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥΣ